Η Φωνογραφική Επιτροπή του Βασιλείου της Πρωσίας 1915-1919

[Adonis]

Οταν τραγουδούσαν μαζί Βενιζελικοί και Βασιλικοί


Της ΒΕΝΑΣ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ


Το σχίσμα Βενιζελικοί-Βασιλικοί ανήκει προ πολλού στην Ιστορία. Ετσι ένα ντοκιμαντέρ γύρω από στρατόπεδο συγκέντρωσης Ελλήνων στρατιωτικών στη Γερμανία του Α' Παγκοσμίου Πολέμου δεν έχει τη δύναμη να ξεσηκώσει πολιτικά πάθη. Μπορεί, όμως, να έχει τεράστιο μουσικολογικό και ανθρώπινο ενδιαφέρον.


Πάρτι έκαναν οι Γερμανοί όταν έφτασε στο Γκέρλιτζ το Τέταρτο Σώμα Στρατού
Να μας μαθαίνει ότι ο νεαρός στρατιώτης Απόστολος Παπαδιαμάντης, ανιψιός του Αλέξανδρου, τραγούδαγε ωραιότατα εν έτει 1917 επί γερμανικού εδάφους το «Χήρα ν' αλλάξεις όνομα, χήρα να μη σε λέμε, γιατί έκανες τα μάτια μου μερόνυχτα να κλαίνε», ενώ τον συνόδευε στο μπουζούκι ο Κώστας Καλαμαράς από τη Σύρο.

Και αυτή να μην είναι απλώς μια αποδειξη του ότι οι Ελληνες, Βενιζελικοί ή Βασιλικοί, ακόμη και στα στρατόπεδα συγκέντρωσης το ρίχνουν στο τραγούδι. Αλλα να έχει καταγραφεί σε δίσκο 78 στροφών. Και έτσι να χρωστάμε το πρώτο, όπως μας διαβεβαιώνουν οι ειδικοί, ηχογραφημένο μπουζούκι.

α) Σε Ελληνα συνταγματάρχη, που τα πήρε κάποτε με τον Βενιζέλο και παρέδωσε στις 11 Σεπτεμβρίου του 1916 στη Δράμα ολόκληρο το Τέταρτο Σώμα Στρατού στους Γερμανούς, που με τη σειρά τους το «φιλοξένησαν» στο στρατόπεδο του Γκέρλιτζ, στα σύνορα με την Πολωνία και

β) στους Γερμανούς, που αποφάσισαν, είχαν που είχαν στρατόπεδα συγκέντρωσης με αλλοεθνείς, να τα εκμεταλλευθούν για να διασώσουν εθνικές μουσικές!


Η άφιξη των Ελλήνων στρατιωτών στο Γκέρλιτζ
Τα παραπάνω συναρπαστικά και ελάχιστα γνωστά θα τα μάθουν με κάθε λεπτομέρεια όσοι παρακολουθήσουν σήμερα, στις 8 μ.μ., στο Γκέτε την παγκόσμια πρώτη ενός ελληνογερμανικού ντοκιμαντέρ, με τίτλο «Το θαύμα του Gorlitz» που σκηνοθέτησε ο Κωνσταντίνος Τουμπέκης, ερευνώντας εξαντλητικά όλα τα επίπεδα. Αρχεία, ντοκουμέντα, αλλά και ανθρώπινες μαρτυρίες.

Διότι το θαυμαστό στρατόπεδο του Γκέρλιτζ (Σεπτέμβριος 1916 - Φεβρουάριος 1919) δεν γέννησε μόνο δίσκους μουσικής, αλλά και παιδάκια. Στα 6.500 άτομα που οικειοθελώς μεταφέρθηκαν στη Γερμανία, συγκαταλέγονταν 93 πολίτες (γυναίκες και παιδιά στρατιωτικών) αλλά κι ένας Τούρκος, που βρέθηκε τυχαία με το μουλάρι του στη Δράμα τη μέρα της παράδοσης και για δικούς του λόγους αποφάσισε να δοκιμάσει την τύχη του στα ξένα. Κατέληξε η μασκότ του στρατοπέδου.


Το «θαύμα» του Γκέρλιτζ: 70 δίσκοι 78 στροφών με μουσική και αφηγήσεις
Οι δίσκοι: Η Φωνογραφική Επιτροπή του Βασιλείου της Πρωσίας στα χρόνια 1915-1919 αποφασίζει να επισκέπτεται στρατόπεδα συγκέντρωσης για να ηχογραφεί ξένες γλώσσες και μουσικές, με σκοπό να ιδρύσει «Μουσείο των Φωνών των Λαών». Στο Γκέρλιτζ καταφτάνει ο καθηγητής Βυζαντινής Φιλολογίας Αύγουστος Χάιζεμπεργκ, που μιλά ελληνικά. Προετοιμάζει, αλλά και καταγράφει λεπτομερώς, με την παροιμιώδη τυπικότητα των Γερμανών, τις ηχογραφήσεις (12-17 Ιουλίου 1917). Οι εβδομήντα δίσκοι των 78 στροφών, που σήμερα ψηφιοποιημένοι ανήκουν στο Αρχείο Ηχητικού Υλικού του Πανεπιστημίου του Humbolt, είναι θησαυρός.


Οπως μας λέει ο σκηνοθέτης Κωνσταντίνος Τουμπέκης, υπάρχουν αφηγήσεις και μουσικές: βυζαντινοί ύμνοι, «αντάρτικα» και αμανέδες, κρητική λύρα αλλά και μανιάτικα μοιρολόγια, που, ναι, τα λένε άνδρες και μάλιστα, όπως διαπίστωσε ο μουσικολόγος Μάρκος Δραγούμης, με έναν τρόπο που σήμερα πια δεν υπάρχει. Οι 70, πάντως, δίσκοι είναι απλώς η κορυφή του παγόβουνου. Σε άλλο γερμανικό αρχείο υπάρχουν 70 κύλινδροι κεριού, που επίσης περιέχουν ηχογραφήσεις από το Γκέρλιτζ και πρόκειται να αξιοποιηθούν σε λίγα χρόνια.


Η εφημερίδα που έβγαινε στο στρατόπεδο
Οι άνθρωποι: Οι έγκλειστοι στο Γκέρλιτζ καμία σχέση δεν έχουν με αυτούς του Νταχάου. Η παράδοση ολόκληρου Σώματος Στρατού στους Γερμανούς, την εποχή που ο Βενιζέλος προσπαθούσε να μας βγάλει στον πόλεμο με τους Αγγλογάλλους, έκανε την άφιξη των Ελλήνων και του Τούρκου ημιονηγού στο Γκέρλιτζ κανονικό πάρτι. Μουσικές, λουλούδια, χορωδίες, παρελάσεις, φωτογραφήσεις. Το στρατόπεδο είχε όλες τις ανέσεις, μέχρι και σύγχρονες τουαλέτες, τέτοιες που ελάχιστοι Ελληνες, και μάλιστα φτωχοί φαντάροι, είχαν δει στη ζωή τους. Σιγά-σιγά οι «έγκλειστοι», που έπαιρναν και χρήματα από το γερμανικό κράτος, απόκτησαν την ελευθερία να δουλέψουν στην πόλη. Κι έτσι, όταν το στρατόπεδο έκλεισε, 200 φαντάροι έμειναν πίσω. Είχαν αποκτήσει παιδιά με Γερμανίδες.

Ενα από αυτά, η Μαργαρίτα Χένις-Μπαζιώτη, που γεννήθηκε στο Γκέρλινγκ το 1919 και εκεί ζει ακόμα, μιλά στην κάμερα του Κωνσταντίνου Τουμπέκη. Δεν έχει ποτέ επισκεφθεί την πατρίδα του πατέρα της. «Πάντα, όμως, την αγαπούσα περισσότερο από την πατρίδα της μητέρας μου», λέει.

Το ντοκιμαντέρ είναι μια συμπαραγωγή της dekanea film, του γερμανικού καναλιού 3 SAT και της ΕΡΤ, στο πλαίσιο του φιλόδοξου και πρωτοπόρου επιμορφωτικού της προγράμματος «History Doc».




ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 02/10/2006

[mpletsas]

Απροσδόκητη η ανακάλυψη αυτού του πλούσιου αρχείου και εντυπωσιακή και η ιστορία κιόλας των φαντάρων αυτών (ποιός θα το φανταζόταν ότι μπορούσαν να είχαν συμβεί τέτοια περιστατικά).

Αντώνη είδα επίσης και τα κόκκινα τα γράμματα που έβαλες σε ένα σημείο για έμφαση. Αυτές οι ηχογραφήσεις πράγματι πιστέυω ότι θα είναι πολύ σημαντικές για την ανάδειξη της συνέχειας του μουσικού μας πολιτισμού.

Στέκομαι ιδιαίτερα στην αναφορά στους αμανέδες. Αυτά συνέβαιναν πριν την Μικρασιατική εκστρατεία. Επομένως αυτοί οι στρατιώτες του ελληνικού τακτικού στρατού πιθανότατα δεν ήταν μικρασιάτες, ήταν μακεδόνες, ηπειρώτες κλπ αλλά ο αμανές ανήκε ήδη στις μουσικές παραδόσεις που γνώριζαν αυτοί οι άνθρωποι. Αυτό αξίζει να το ψάξει κάποιος.

Ανυπομονώ να δω το ντοκυμανταίρ (στην τηλεόραση ή σε DVD αν βγει) και φυσικά να ακούσω κάποιες από τις ηχογραφήσεις αυτές.

Αναρωτιέμαι επίσης τί είδους πρόσβαση υπάρχει στα αρχεία αυτά.

[Tassos]

Prin merilous mines eiha diabasei gia to sigkekrimeno thema mia mikri ereuna stin akolouthi selida
http://www.paradoxon.gr/paramithi/goerlitz.html
parousiazontai merikes fotografies, mikra apospasmata tragoudion kai istorion pou ihografithikan se diskous grammofonou sto stratopedo tou Görlitz.

[Adonis]

Πράγματι Κώστα είναι εντυπωσιακή η ύπαρξη αυτού του αρχείου και αργά ή γρήγορα θα πιστεύω ότι θα κυκλοφορήσουν στο ευρύ κοινό αυτές οι πολύτιμες ηχοχραφήσεις. Και έπεται και συνέχεια όπως λέει το άρθρο, αφού πρόκειται να αξιοποιηθούν ακόμα 70 κύλινδροι με ηχογραφήσεις από το στρατόπεδο Γκέρλιτζ.

Η παρατήρησή σου για τους αμανέδες είναι σημαντική. Εν ολίγοις θα πω ότι αμανέδες, μοιρολόγια, καθιστικά και ριζίτικα ανήκουν στην ίδια κατηγορία μουσικής. Φυσικά χρήζει έρευνας και μελέτης.

Όπως έγραψα πρόσφατα, η έρευνα συνεχίζεται και έρχονται στο φως νέα στοιχεία για το Ρεμπέτικο και την Παραδοσιακή μουσική. Υλικό υπάρχει αρκετό, είτε σε χέρια συλλεκτών που θα αποφασίσουν να εκδόσουν κάποιο cd, είτε σε ιδρύματα πανεπιστημίων στο εξωτερικό.

[bill1961]

Δεν είναι τόσο περίεργο το θέμα με τους αμανέδες, αν σκεφτεί κανείς ότι από τη δεκαετία του 1870 και μετά ανθούν στην Αθήνα (και όχι μόνο) τα καφέ-αμάν όπου Μικρασιάτες καλλιτέχνες μυούν τους Ελλαδίτες στα "μονότονα, λυπητερά τραγούδια" της "ανατολίτικης" μουσικής.

[Misirlou]

(αντιγράφω από το ποστ στο ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ ΦΟΡΟΥΜ

Μόλις γύρισα από την προβολή. Είμαι ακόμα όμως (για το παρασκήνιο) "εν βρασμώ" και δεν θα επεκταθώ.

Η ταινία ήταν υπόδειγμα έρευνας, με συγκινησιακή πολιτιστική και ιστορική φόρτιση (ΒΛ: προδημοσίευση της όλης έρευνας ΠΑΡΑΔΟΞΟΝ-ΓΚΕΡΛΙΤΣ)
Μαζεύτηκε πολύς κόσμος από τον μουσικό-κινηματογραφικό, καλλιτεχνικό-πολιτικό-πανεπιστημιακό χώρο, μεταξύ άλλων : Κουνάδης, Ελληνιάδης, Διονυσόπουλος, Μεταξάς, Καπετανάκης, Μανιάτης, Δραγούμης -που ήταν και ένας απ' τους ομιλητές.
Ο κόσμος την καταχειροκρότησε και κατόπιν άρχισαν τα "παρατράγουδα"...
Η ΕΡΤ, οι ιστορικοί και οι στρατιωτικοί εντέχνως (μα προκλητικά) την καπηλεύτηκαν, την καπέλωσαν.

Εν καιρώ, τα καθέκαστα.

Μα όλα αυτά, στο παραμικρό δεν μπορούν να μειώσουν την κοπιαστική εργασία, την φροντίδα, το μεράκι και το όραμα των δημιουργών.

Μπράβο τους !

[kyma]

To arxeio me ta tragoudi apo oti fainetai prepei na eina sta xeria topu Paradoxologou.
Thn selida thn gnorizw,
to 8ema gia to Goerlitz to exei edw kai kambosa xrwnia anebash, me ths fwtografies kai ta tragoudia mazi me ths ereunes tou pou anaferei sthn selida tou.

Apo oti katalabenw exei kanei thn katagrafh kai thn ereuna gia auta ta diamantia pou den ta exoume akousei akoma.

Euxomai na bgei kapia stigmh ena DVD h ena CD gai na mboroume kai emeis na ta akousoume.

To ergw pote 8a to diksoune sto TV ??