«Σενάρια πολιτικής φαντασίας»
τα σχετικά
http://rapidshare.com/files/55927647/se ... tasias.xls
1 tou Giwrgou i mana elege Ilia Perdikopoulos Γιώργο για δε πολιτεύεσαι
2 proksenia sto Gewrgo Asikis Asikis Θέλεις για να πολιτευτείς
3 o Kwstas Mpakalis Mpithikwtsis Προτού με χάσεις και θα κλαις...γιατί Κώστα με λεν' έμενα
4 pes mou vre Giwrgo poia agapas Perdikopoulos Πες μου βρε Γιώργο ποιά αγαπάς
5 pou einai o Kwstas mou tha les Mpourliaskos Mosxonas ... τον Κώστα σου που ξέχασες θα τον ξαναζητήσεις ... θα με θυμάσαι και θα κλαις, που είν'ο Κώστας μου θα λες
6 Giwrgi mou ti stolizesai paradosiako Perdikopoulos ... και βάζεις τ'άρματά σου
7 o Kwnstantis Tzouanakos Tzouanakos ...ήταν πρώτος στο καμάκι και τεχνίτης στη συρτή
8 o Giwrgos Xiwtis Spaggadwros Βρε καλώσ'τον Γιώργο ...τι δουλειά ειν'αυτή που βρήκες
9 ksypna megale Kwnstantine Montanaris Roukounas ...ξύπνα τον Κωνσταντίνο, να δει τον Γιώργο Βασιλιά στο θρόνο των Ελλήνων
10 to Giwrgaki sou ksexnas Mitsakis Gounaris ... τώρα τον Γιωργάκη για έναν άλλον τον ξεχνάς
11 o Kwnstantis Mpourmpos Gkagkas ... σαλιάρικο σε μένα ρίχνεις τ'άδικο
12 Giwrgo mou farmakwthika Roza Roza ... να με ξεχάσεις γρήγορα
13 o kaymos tis kyra Kwstainas Tountas Stellakis Η δόλια η κυρά Κώσταινα κρυφό το'χε καμάρι
14 Giwrgo sta ksena pws pernas Anestopoulos Kontopoulos Γιώργο στα ξένα πως περνάς
15 Kwsta ta xionia leiwsane paradosiako Mittaki ... και 'συ Κωστα μ' στη φυλακή
16 de sta pa Giwrgi m mia kai dyo paradosiako Stasinopoulos Αμ δε στο πα
ΕΚΠΟΜΠΗ ΣΤΟ ΡΑΔΙΟ
-
bill1961
- συντονιστής<br>(03/2008 ως τώρα)
- Δημοσιεύσεις: 1024
- Εγγραφή: 10 Μάιος 2005 11:51 pm
- Τοποθεσία: Ηγουμενίτσα
Παραδοσιακές μελωδίες στο ρεμπέτικο
Tετάρτη 17/10/07
1. Ταξίμ ζεϊμπέκικο
Τις «περιπέτειες» έξη παραδοσιακών μελωδιών στο χώρο του ρεμπέτικου θα προσπαθήσω να παρακολουθήσουμε απόψε. Μόλις που θα αγγίξουμε (αν δεν το περάσουμε ‘ξώφαλτσα) το θέμα «Παράδοση και Ρεμπέτικο». Και δεν είναι μόνο ο πολύ μεγαλύτερος αριθμός παραδοσιακών μελωδιών που ενσωματώθηκαν στο ρεμπέτικο, αλλά υπάρχουν και άλλες όψεις του θέματος. Στίχοι για παράδειγμα παραδοσιακών τραγουδιών, χρησιμοποιούνται ατόφιοι ή παραλλαγμένοι στα ρεμπέτικα, παραδοσιακά τραγούδια χρησιμεύουν ως πηγή έμπνευσης για παρόμοιας θεματολογίας ρεμπέτικα, παραδοσιακά όργανα, οργανοπαίκτες και τραγουδιστές συμμετέχουν στις ηχογραφήσεις ρεμπέτικων τραγουδιών ή στα ρεμπέτικα πάλκα, και πολύ περισσότερο το γεγονός ότι ρεμπέτικες μελωδίες ακολουθούν τους μουσικούς δρόμους της παραδοσιακής μας μουσικής. Και φυσικά θεωρώ εντελώς απλοϊκές οι κρίσεις ότι «ο άλφα ή ο βήτα ρεμπέτης ιδιοποιήθηκε (έκλεψε) τη μια ή την άλλη παραδοσιακή μελωδία»…
2. Τα ούλα σου
Ζεϊμπέκικο σε μακάμ ουσάκ που ηχογραφήθηκε δυο φορές από τη Μαρίκα Παπαγκίκα (στα 1919 και 1925), από την κα Κούλα του 1920 και αργότερα από το Μάρκο Μέλκον. Πρόκειται για παραδοσιακή Μικρασιάτικη μελωδία που επανέφερε στη δισκογραφία τη δεκαετία του ’70 ο Αντώνης Αναγνώστου, με τους αρχικούς της στίχους:
«Πήραν τα φρύ -σεβντή μ’ αμάν- πήραν τα φρύγανα φωτιά,
Αχ, πήραν τα φρύγανα φωτιά και κάψανε μια γειτονιά…»
Ο Σπύρος Παπαϊωάννου εικάζει ότι ο αρχικός του στίχος ήταν «Πήραν τα Γιάννενα φωτιά», ενώ το ομότιτλο Κωνσταντινοπολίτικο «Πήραν τα φρύγανα φωτιά» με τον Πωλ Γαδ, είναι διαφορετικό μελωδικά.
3. Μια χήρα από την Κοκκινιά
Την ίδια μελωδία χρησιμοποιεί στα 1934 ο Κώστας Τζόβενος στο τραγούδι του «Μια χήρα από την Κοκκινιά», όπου τραγουδάει η Μαρίκα Καναροπούλου. Στιχουργικά ο Τζόβενος ακολουθεί τον παλιό τρόπο: ανεξάρτητα μεταξύ τους δίστιχα, ενώ μουσικά αναπλάθει την αρχική μελωδία που όμως εξακολουθεί να είναι εύκολα αναγνωρίσιμη μέσα στο τραγούδι.
4. Αντιλαλούν οι φυλακές
Τους παραδοσιακούς στίχους «Αντιλαλούν οι φυλακές, το Μπούρτζι κι ο Γεντί Κουλές..» -γνωστούς και από άλλα παλιότερα τραγούδια- συμπληρωμένους από τον ίδιο ντύνει με την ίδια παραδοσιακή μελωδία ο Μάρκος Βαμβακάρης, δημιουργώντας ένα από τα δημοφιλέστερα ρεμπέτικα: Αντιλαλούν οι φυλακές. Πρώτη ηχογράφηση το 1935 με τη φωνή του Μάρκου. Τραγουδιέται συνεχώς από τότε και για όλες τις φυλακές, αν και είναι περισσότερο γνωστό στους πολλούς από την «Τσιτσανοποιημένη» εκδοχή του που τραγούδησε στα 1960 ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης (το έλεγε φυσικά και ο Τσιτσάνης ζωντανά στα κέντρα που εμφανιζόταν, με το γνωστό του τρόπο: «Αντιλαλούν δυο φυλακές, τ’ Ανάπλι κι ο Γεντικολές!!!»)
5. Με κάποια στα Πετράλωνα
Στα 1936 είναι η σειρά του Ιάκωβου Μοντανάρη που διασκευάζει την παραδοσιακή μελωδία στο τραγούδι του «Με κάποια στα Πετράλωνα» που τραγουδάει ο Στελλάκης Περπινιάδης. Ακόμη μια φορά επανήλθε στη δισκογραφία η ίδια μελωδία, στα 1969 ο Δημήτρης Ευσταθίου παραλλαγή των αρχικών στίχων: «Πήραν τα φρύγανα φωτιά».
6. Εσύ που σέρνεις το χορό
Για την παραδοσιακή μελωδία, που εδώ ακούμε την κατά Νταλγκά εκδοχή της, υπάρχουν στοιχεία (Μάρκος Φ. Δραγούμης) που δείχνουν ότι έχει ηλικία τουλάχιστον 200 ετών. Παραλλαγές της έχουν καταγραφεί σε ήδη από το 1832 (Onorato Costa, Αναμνήσεις από την Ανατολή ή Λαμπρή Φαντασία, έργο 12, για κιθάρα και φλάουτο) και το 1859, αλλά και αργότερα στις αρχές του 20ου αιώνα από τον Pernot, τον Παχτίκο κ.ά. Τη συναντάμε σε όλη σχεδόν την ηπειρωτική αλλά και τη νησιωτική Ελλάδα με ποικιλία ρυθμών και στίχων.
7. Πολίτισσα
Στο ρεμπέτικο αυτή η παραδοσιακή μελωδία πέρασε στα 1939 με την «Πολίτισσα» του Μάρκου Βαμβακάρη. Ενώ στα 1975 ο Μουφλουζέλης ηχογραφεί μια ακόμη στιχουργική παραλλαγή με τίτλο «Η μόστρα», προσθέτοντας ένα ακόμη κρίκο στη συνεχή παρουσίας της μελωδίας αυτής στη δημοτική και λαϊκή μας μουσική. Από τις νεότερες επαναφορές στη δισκογραφία, αυτή με τη Θάλεια Σπανού του 1976 και τίτλο «Ο γεμιτζής» όπου αξιοποιούνται δίστιχα από τους Φούρνους Ικαρίας ή αυτή του 1992 με την Αναστασία Μουτσάτσου, και τίτλο: «Μπαρμπούνι» (από το CD Κύματα Κρύσταλλα).
8. Λημναίικο ζεϊμπέκικο
Μια ακόμη παραδοσιακή μελωδία που πέρασε στο ρεμπέτικο. Ιστορική ηχογράφηση του 1928 στην Αμερική (Victor VI-58003). Μια από τις πρώτες ηχογραφήσεις με μπουζούκι τέσσερα χρόνια πριν το καταλυτικό «Μινόρε του τεκέ» του Γιάννη Χαλικιά, αν και ο μπουζουξής εδώ δεν είναι γνωστός. Τη μελωδία σφυρίζει ο Γιώργος Δεληγιώργης. Αναφέρεται ότι με τίτλο «Σμυρνέικο ζεϊμπέκικο» υπάρχει καταγραφή αυτής της μελωδίας σε παρτιτούρα του 19ου αιώνα.
9. Μάρκος ο πολυτεχνίτης
Στο έργο του Μάρκου οι επιρροές από τη λαϊκή παράδοση είναι παντού φανερές: δεν είναι μόνο οι παραδοσιακές μελωδίες ή οι παραδοσιακοί μουσικοί δρόμοι που χρησιμοποιεί, ούτε τα παραδοσιακά δίστιχα ή ο δεκαπεντασύλλαβος ή οκτασύλλαβος στίχος των τραγουδιών του. Είναι, εκτός των άλλων, και οι ρυθμοί που χρησιμοποιεί: τα 9/8 του ζεϊμπέκικου και τα 2/4 του χασάπικου. Ζεϊμπέκικο και χασάπικο αποτελούσαν μέρος της λαϊκής παράδοσης των Αποκριάτικων Ζεϊμπέκηδων που γνώρισε ο Μάρκος από παιδί στην πατρίδα του τη Σύρο. Αργότερα στον Πειραιά ο Μάρκος ξανασυνάντησε τους δυο αυτούς χορούς: το ζεϊμπέκικο στους χώρους που σύχναζαν οι μάγκες του Πειραιά και το χασάπικο μέσα στις πρώτες ηχογραφήσεις του μεγάλου Κωνσταντινοπολίτη Κώστα Σκαρβέλη. Σ’ αυτούς τους δυο χορευτικούς ρυθμούς και τις διάφορες παραλλαγές τους είναι βασισμένο όλο το έργο του και δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η επιτυχία του Μάρκου επέβαλλε σε ολόκληρη την Ελλάδα τους δύο αυτούς χορούς.
- Η μελωδία του Λημναίικου ζεϊμπέκικου αυτούσια, χρησιμοποιείται από τον Μάρκο στα 1936 στο αυτοβιογραφικό τραγούδι του «Μάρκος ο πολυτεχνίτης» που το τραγουδάνε διαλογικά ο ίδιος ο Μάρκος με τη Σοφία Καρύβαλη.
10. Ηρωίνη και μαυράκι (Προύσα)
Πηγή έμπνευσης το Λημναίικο ζεϊμπέκικο, για το Σωτήρη Γαβαλά ή Μεμέτη που στηριζόμενος εν μέρει στη μελωδία του δημιουργεί στα 1934 το υπέροχο μόρτικο τραγούδι «Ηρωίνη και μαυράκι» που το τραγουδά ο Στελλάκης Περπινιάδης.
11. Θερμαστής
Την ίδια χρονιά 1934, ο Μπάτης με το μπαγλαμά του, παραλλάσσει μουσικές φράσεις του Λημναίικου ζεϊμπέκικου στην καλύτερη (κατ’ εμέ) δημιουργία του, το Θερμαστή. Ένα τραγούδι για το οποίο πολλά φαιδρά ακούσαμε από «ρεμπετολογούντες» και μη: Ήταν θερμαστής ο Μπάτης γι’ αυτό τα περιέγραψε τόσο καλά στο τραγούδι. Όχι ήταν ο γαμπρός του θερμαστής, από αυτόν τα άκουσε ο Μπάτης!!. Ή το άλλο με «τσι φωτιές» ή «μ’ έξη φωτιές» μαλώνει ο Θερμαστής? Δεν αποκλείεται κάποτε στο μέλλον να «μάθουμε» ότι είχε και προβλήματα άρθρωσης ο Μπάτης!!. Και λέω φαιδρά, γιατί προτιμώ:
-ν’ ακούω το Μπάτη που «βαράει πενιές μαγκιόρες».
-να βλέπω τις εικόνες που μου μεταφέρει ο ακατέργαστος δεκαπεντασύλλαβος στίχος του.
-και γιατί όχι, ν’ αναστενάξω στο τέλος μαζί με το θερμαστάκι που «η φωτιά του τα ‘κανε τα σωθικά του μαύρα».
12. Nigriz zeibek havasi (Ζεϊμπέκ Χαβάσι)
Τούρκικη ή Ελληνική η μελωδία? Τι σημασία έχει? Η ουσία είναι πως η συγκεκριμένη μελωδία αποτελεί μέρος της κοινής μουσικής παράδοσης των δύο λαών. Εδώ ακούμε, από ηχογράφηση των αρχών του 20ου αιώνα, την τούρκικη εκδοχή της (Nigriz zeibek havasi) με τον μεγάλο Τούρκο μουσικό Cemil Bey (1871-1916, ο οποίος κατά μια πληροφορία συνυπήρξε με τον Γιοβάν Τσαούς στην αυλή του σουλτάνου Χαμίτ), δεξιοτέχνη του τούρκικου ταμπουρά, που όμως εδώ παίζει πολίτικη λύρα (κεμεντζέ).
13. Μανταλένα
Την ίδια περίπου εποχή με τον Cemil Bey, εντοπίζεται και η πρώτη ελληνική ηχογράφηση της μελωδίας: στην Κωνσταντινούπολη με τίτλο «Ζεϊβέκικο» από την κομπανία με το περίεργο όνομα «Εταιρεία Μίτσος». Η επόμενη ηχογράφηση, στην Αμερική στα 1926 με τη Μαρίκα Παπαγκίκα: τραγούδι με τίτλο «Μανταλένα-Ζεϊμπέκικο», και την ίδια χρονιά -1926 στη Νέα Υόρκη- ο Χαρίλαος Πιπεράκης (Κρητικός) το ηχογραφεί με κάπως διαφορετικούς στίχους.
14. Όλη μέρα παίζει ζάρια
Αξίζει εδώ να αναφέρω τους στίχους που τραγούδησε ο Χαρίλαος Κρητικός:
«Ωχ, Μανταλιώ μωρή και Μανταλένια
Τ’ έχει ο άντρας σου μωρή με μένα;
-Τι να κάνω η μαυροκακομοίρα
με τον καρατσόγλανο που πήρα
με τον χασικλή που πήρα
τι να κάνω η κακομοίρα!
Ωχ! Όλη μέρα παίζει ζάρια
και το βράδυ θέλει χάδια.
Μωρέ λέου, λέου, λέου, λέου
ντενεκέ του πετρελαίου»
Με την ίδια μελωδία ντύνει στίχους από διαφορετικά παραδοσιακά τραγούδια ο Γιώργος Κατσαρός στα 1928 (κατ’ άλλους το 1921) τραγουδώντας και παίζοντας κιθάρα με το καθαρά προσωπικό του στυλ.
15. Μυστήριο ζεϊμπέκικο
Και μετά στα 1932 στην Αμερική, ο Γιάννης Χαλικιάς (Jack Gregory), ηχογραφεί με το μπουζούκι του, την ίδια μελωδία με τίτλο «Μυστήριο ζεϊμπέκικο», συνοδευόμενος στην κιθάρα από τον Σ. Μικελίδη. Η οργανική αυτή εκδοχή κυκλοφορεί σε δύο εκτελέσεις και στην Αθήνα (μάλιστα στη μια παίζει μπουζούκι ο Σπύρος Περιστέρης).
16. Ντούρου-Ντούρου
Οι «ηχογραφημένες περιπέτειες» αυτής της παραδοσιακής μελωδίας ξεκινούν με το Χαρίλαο Πιπεράκη (Κρητικό) στη Αμερική το 1926, που με λύρα και λαούτο τραγουδάει «Ντούρου-Ντούρου, παλιοχωριάτης», και αμέσως μετά το 1927 άλλος ένας από τους πρώτους μετανάστες στη Αμερική, ο Λεωνίδας Σμυρναίος, ηχογραφεί «Ο χωριάτης ντούρου-ντούρου».
17. Ντούρου-Ντούρου
«Το ντούρου-ντούρου έβγαλαν μεσ’ στην καινούρια χώρα,
και τραγουδούν οι κοπελιές και τους περνάει η ώρα….»
Από την Αμερική και η επόμενη ηχογράφηση του 1928 με τη Μαρίκα Παπαγκίκα με διαφορετικούς στίχους που μιλάνε για τη επιτυχία που γνώρισε μεταξύ των μεταναστών το «Ντούρου-ντούρου», αν και μετά το ταξίμι του Βαγγέλη Αδριά-Ναύτη στο βιολί, (και είτε γιατί η Παπαγκίκα θέλει να υπενθυμίσει στο κοινό το αρχικό «σουξέ», είτε γιατί απλά «περισσεύει» ακόμη κερί κατά την ηχογράφηση), το τραγούδι κλείνει με ένα δίστιχο, που το συναντάμε στις δύο προηγούμενες ηχογραφήσεις και αναφέρεται στις απαιτήσεις για προίκα του υποψήφιου γαμπρού…
18. Ομολογίες
Από τις απαιτήσεις για προίκα των υποψηφίων γαμπρών δε θα μπορούσαν να λείπουν και οι ομολογίες με τις οποίες το Ελληνικό κράτος μετά το 1927 «αποζημίωνε» τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής καταστροφής. Οι αποζημιώσεις αφορούσαν μόνο το 1/5 της περιουσίας που «συνωστιζόμενοι» εγκατέλειψαν στη Μικρά Ασία και δινόταν εν μέρει σε μετρητά και εν μέρει σε ομολογίες, οι οποίες με την οικονομική κρίση του 1929-1932 μετατράπηκαν σε άχρηστα παλιόχαρτα. Πέντε ηχογραφήσεις της παραδοσιακής μελωδίας που όλες αρχίζουν με τον στίχο: «Αν δεν σου δώσει η μάνα σου, ογδόντα ομολογίες…» πραγματοποιούνται στην Ελλάδα μεταξύ 1927 – 1929: Με τον Αντώνη Νταλγκά, τον Πωλ, τον Αγγελίνα, το Σωφρονίου και η τελευταία με τον Κώστα Νούρο.
19. Μόρτισσα
«Μόρτισσα εγεννήθηκα, μόρτισσα θα πεθάνω, γιατί δεν ηύρα πιο έμορφη απ’ τη ζωή που κάνω…»
Οι περιπέτειες της μελωδίας συνεχίζονται με τον Αντώνη Νταλγκά όταν στα 1931 χρησιμοποιώντας κάποιες μουσικές της φράσεις, ηχογραφεί τη «Μόρτισσα». Το τραγούδι ηχογραφείται ακόμη τέσσερις φορές: Με το Γρηγόρη Ασίκη το 1931, τη Ρόζα το 1932, την Ερριέττα Πολίτισσα το 1932 και στην Αμερική με τη Βιργινία Μαγκίδου (δυστυχώς στο site έχουμε μόνο τις ηχογραφήσεις με Νταλγκά και Ρόζα).
20. Αλατσατιανή
Το 1914, πριν την πρώτη προσφυγιά, τα Αλάτσατα στη χερσόνησο της Ερυθραίας στη Μικρά Ασία είχαν 22.000 κόσμο και λίγο πριν το 1922 είχαν 14.000 μοιρασμένους σε δύο συνοικισμούς το Πάνω και Κάτω χωριό. Σήμερα λόγω της ανταλλαγής πληθυσμών στα πλαίσια της συνθήκης της Λωζάνης, στα Αλάτσατα κατοικούν αρκετοί «Τουρκοκρητικοί».
Ο γνωστός παραδοσιακός καρσιλαμάς Αλατσατιανή:
«Στ' Aλάτσατα στη Παναγιά,
στ' αγιόβημ' από πίσω, Aλατσατιανή,
στ' αγιόβημ' από πίσω, Πανωχωριανή,
έχω φυτέψει λεμονιά,
και πάω να τη ποτίσω, Aλατσατιανή,
και πάω να τη ποτίσω Πανωχωριανή.
'Αιντε, άιντε γκιντελίμ, Aλατσατιανή,
θα σε κλέψω δε σ' αφήνω, Πανωχωριανή
...»
είναι μια ακόμα παραδοσιακή μελωδία που τις «περιπέτειές της» στο χώρο του ρεμπέτικου θα παρακολουθήσουμε: Στα 1928 ο Γιώργος Δεληγιώργης τραγουδάει και σφυρίζει τη μελωδία, με αλλαγμένους κάπως τους στίχους, ενώ λίγο νωρίτερα στα 1925 η Αλατσατιανή έχει μετατραπεί σε «Καλαματιανή» από τη Μαρίκα Παπαγκίκα.
21. Ελενίτσα
Οι -ανάλογα με την περίσταση- μεταμορφώσεις της «Αλατσατιανής» συνεχίζονται στα 1930 με τον Αντώνη Νταλγκά και την «Ελενίτσα» του (αν και υπάρχουν αναφορές για μια αντίστοιχη «Ελενίτσα» από τις αρχές του 20ου αιώνα με το Γιάγκο Ψαμαθιανό).
22. Θα σε κλέψω θα σε πάρω
Στο όνομα του Κώστα Σκαρβέλη και με τραγουδιστικό δίδυμο Χατζηχρήστο - Βαμβακάρη (σε μια από τις θαυμάσιες διφωνίες τους) στα 1938, η κατ’ εξοχήν ρεμπέτικη εκδοχή της Αλατσατιανής, μιλάει για μια ακόμη Ελενίτσα η οποία προτιμάει κάποιον πλούσιο, και ως έσχατο τρόπο για να την κατακτήσει ο υποψήφιος εραστής απειλεί ότι «θα κλέψει».
23. Ο καημός της φυλακής
Η Αλατσατιανή, όπως και πολλές άλλες παραδοσιακές μελωδίες, υπήρξε κατά κάποιον τρόπο «κοινόχρηστη», με την έννοια ότι ανάλογα με την περίσταση διαφορετικοί κάθε φορά στίχοι μπορούσαν να προσαρμόζονται στη μελωδία από τους μουσικούς. Έτσι στο τραγούδι του 1933 «Ο καημός της φυλακής» του Γιώργου Καμβύση, η Αλατσατιανή σε μια ακόμη μεταμόρφωσή της γίνεται «ρούσα και ξανθιά» και «Φραγκοσυριανιά», ενώ ο εραστής «λειώνει από τον καημό» στη φυλακή αφού για «χάρη της εγκλημάτισε».
24. Γκιουζέλ
Για τα σχόλια στα τραγούδια χρησιμοποίησα τις παρακάτω πηγές:
1. Ηλία Βολιώτη Καπετανάκη: Αδέσποτες μελωδίες
2. Ηλία Βολιώτη Καπετανάκη: Μούσα Πολύτροπος
3. Νέαρχου Γεωργιάδη: Ο Μάρκος όπως τον γνώρισα
4. Κώστα Χατζηδουλή: Ρεμπέτικη Ιστορία 1
5. Ιντερνέτ (διάφορα ποστ στο rebetiko.sealabs και το rebetiko forum)
Tετάρτη 17/10/07
1. Ταξίμ ζεϊμπέκικο
Τις «περιπέτειες» έξη παραδοσιακών μελωδιών στο χώρο του ρεμπέτικου θα προσπαθήσω να παρακολουθήσουμε απόψε. Μόλις που θα αγγίξουμε (αν δεν το περάσουμε ‘ξώφαλτσα) το θέμα «Παράδοση και Ρεμπέτικο». Και δεν είναι μόνο ο πολύ μεγαλύτερος αριθμός παραδοσιακών μελωδιών που ενσωματώθηκαν στο ρεμπέτικο, αλλά υπάρχουν και άλλες όψεις του θέματος. Στίχοι για παράδειγμα παραδοσιακών τραγουδιών, χρησιμοποιούνται ατόφιοι ή παραλλαγμένοι στα ρεμπέτικα, παραδοσιακά τραγούδια χρησιμεύουν ως πηγή έμπνευσης για παρόμοιας θεματολογίας ρεμπέτικα, παραδοσιακά όργανα, οργανοπαίκτες και τραγουδιστές συμμετέχουν στις ηχογραφήσεις ρεμπέτικων τραγουδιών ή στα ρεμπέτικα πάλκα, και πολύ περισσότερο το γεγονός ότι ρεμπέτικες μελωδίες ακολουθούν τους μουσικούς δρόμους της παραδοσιακής μας μουσικής. Και φυσικά θεωρώ εντελώς απλοϊκές οι κρίσεις ότι «ο άλφα ή ο βήτα ρεμπέτης ιδιοποιήθηκε (έκλεψε) τη μια ή την άλλη παραδοσιακή μελωδία»…
2. Τα ούλα σου
Ζεϊμπέκικο σε μακάμ ουσάκ που ηχογραφήθηκε δυο φορές από τη Μαρίκα Παπαγκίκα (στα 1919 και 1925), από την κα Κούλα του 1920 και αργότερα από το Μάρκο Μέλκον. Πρόκειται για παραδοσιακή Μικρασιάτικη μελωδία που επανέφερε στη δισκογραφία τη δεκαετία του ’70 ο Αντώνης Αναγνώστου, με τους αρχικούς της στίχους:
«Πήραν τα φρύ -σεβντή μ’ αμάν- πήραν τα φρύγανα φωτιά,
Αχ, πήραν τα φρύγανα φωτιά και κάψανε μια γειτονιά…»
Ο Σπύρος Παπαϊωάννου εικάζει ότι ο αρχικός του στίχος ήταν «Πήραν τα Γιάννενα φωτιά», ενώ το ομότιτλο Κωνσταντινοπολίτικο «Πήραν τα φρύγανα φωτιά» με τον Πωλ Γαδ, είναι διαφορετικό μελωδικά.
3. Μια χήρα από την Κοκκινιά
Την ίδια μελωδία χρησιμοποιεί στα 1934 ο Κώστας Τζόβενος στο τραγούδι του «Μια χήρα από την Κοκκινιά», όπου τραγουδάει η Μαρίκα Καναροπούλου. Στιχουργικά ο Τζόβενος ακολουθεί τον παλιό τρόπο: ανεξάρτητα μεταξύ τους δίστιχα, ενώ μουσικά αναπλάθει την αρχική μελωδία που όμως εξακολουθεί να είναι εύκολα αναγνωρίσιμη μέσα στο τραγούδι.
4. Αντιλαλούν οι φυλακές
Τους παραδοσιακούς στίχους «Αντιλαλούν οι φυλακές, το Μπούρτζι κι ο Γεντί Κουλές..» -γνωστούς και από άλλα παλιότερα τραγούδια- συμπληρωμένους από τον ίδιο ντύνει με την ίδια παραδοσιακή μελωδία ο Μάρκος Βαμβακάρης, δημιουργώντας ένα από τα δημοφιλέστερα ρεμπέτικα: Αντιλαλούν οι φυλακές. Πρώτη ηχογράφηση το 1935 με τη φωνή του Μάρκου. Τραγουδιέται συνεχώς από τότε και για όλες τις φυλακές, αν και είναι περισσότερο γνωστό στους πολλούς από την «Τσιτσανοποιημένη» εκδοχή του που τραγούδησε στα 1960 ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης (το έλεγε φυσικά και ο Τσιτσάνης ζωντανά στα κέντρα που εμφανιζόταν, με το γνωστό του τρόπο: «Αντιλαλούν δυο φυλακές, τ’ Ανάπλι κι ο Γεντικολές!!!»)
5. Με κάποια στα Πετράλωνα
Στα 1936 είναι η σειρά του Ιάκωβου Μοντανάρη που διασκευάζει την παραδοσιακή μελωδία στο τραγούδι του «Με κάποια στα Πετράλωνα» που τραγουδάει ο Στελλάκης Περπινιάδης. Ακόμη μια φορά επανήλθε στη δισκογραφία η ίδια μελωδία, στα 1969 ο Δημήτρης Ευσταθίου παραλλαγή των αρχικών στίχων: «Πήραν τα φρύγανα φωτιά».
6. Εσύ που σέρνεις το χορό
Για την παραδοσιακή μελωδία, που εδώ ακούμε την κατά Νταλγκά εκδοχή της, υπάρχουν στοιχεία (Μάρκος Φ. Δραγούμης) που δείχνουν ότι έχει ηλικία τουλάχιστον 200 ετών. Παραλλαγές της έχουν καταγραφεί σε ήδη από το 1832 (Onorato Costa, Αναμνήσεις από την Ανατολή ή Λαμπρή Φαντασία, έργο 12, για κιθάρα και φλάουτο) και το 1859, αλλά και αργότερα στις αρχές του 20ου αιώνα από τον Pernot, τον Παχτίκο κ.ά. Τη συναντάμε σε όλη σχεδόν την ηπειρωτική αλλά και τη νησιωτική Ελλάδα με ποικιλία ρυθμών και στίχων.
7. Πολίτισσα
Στο ρεμπέτικο αυτή η παραδοσιακή μελωδία πέρασε στα 1939 με την «Πολίτισσα» του Μάρκου Βαμβακάρη. Ενώ στα 1975 ο Μουφλουζέλης ηχογραφεί μια ακόμη στιχουργική παραλλαγή με τίτλο «Η μόστρα», προσθέτοντας ένα ακόμη κρίκο στη συνεχή παρουσίας της μελωδίας αυτής στη δημοτική και λαϊκή μας μουσική. Από τις νεότερες επαναφορές στη δισκογραφία, αυτή με τη Θάλεια Σπανού του 1976 και τίτλο «Ο γεμιτζής» όπου αξιοποιούνται δίστιχα από τους Φούρνους Ικαρίας ή αυτή του 1992 με την Αναστασία Μουτσάτσου, και τίτλο: «Μπαρμπούνι» (από το CD Κύματα Κρύσταλλα).
8. Λημναίικο ζεϊμπέκικο
Μια ακόμη παραδοσιακή μελωδία που πέρασε στο ρεμπέτικο. Ιστορική ηχογράφηση του 1928 στην Αμερική (Victor VI-58003). Μια από τις πρώτες ηχογραφήσεις με μπουζούκι τέσσερα χρόνια πριν το καταλυτικό «Μινόρε του τεκέ» του Γιάννη Χαλικιά, αν και ο μπουζουξής εδώ δεν είναι γνωστός. Τη μελωδία σφυρίζει ο Γιώργος Δεληγιώργης. Αναφέρεται ότι με τίτλο «Σμυρνέικο ζεϊμπέκικο» υπάρχει καταγραφή αυτής της μελωδίας σε παρτιτούρα του 19ου αιώνα.
9. Μάρκος ο πολυτεχνίτης
Στο έργο του Μάρκου οι επιρροές από τη λαϊκή παράδοση είναι παντού φανερές: δεν είναι μόνο οι παραδοσιακές μελωδίες ή οι παραδοσιακοί μουσικοί δρόμοι που χρησιμοποιεί, ούτε τα παραδοσιακά δίστιχα ή ο δεκαπεντασύλλαβος ή οκτασύλλαβος στίχος των τραγουδιών του. Είναι, εκτός των άλλων, και οι ρυθμοί που χρησιμοποιεί: τα 9/8 του ζεϊμπέκικου και τα 2/4 του χασάπικου. Ζεϊμπέκικο και χασάπικο αποτελούσαν μέρος της λαϊκής παράδοσης των Αποκριάτικων Ζεϊμπέκηδων που γνώρισε ο Μάρκος από παιδί στην πατρίδα του τη Σύρο. Αργότερα στον Πειραιά ο Μάρκος ξανασυνάντησε τους δυο αυτούς χορούς: το ζεϊμπέκικο στους χώρους που σύχναζαν οι μάγκες του Πειραιά και το χασάπικο μέσα στις πρώτες ηχογραφήσεις του μεγάλου Κωνσταντινοπολίτη Κώστα Σκαρβέλη. Σ’ αυτούς τους δυο χορευτικούς ρυθμούς και τις διάφορες παραλλαγές τους είναι βασισμένο όλο το έργο του και δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η επιτυχία του Μάρκου επέβαλλε σε ολόκληρη την Ελλάδα τους δύο αυτούς χορούς.
- Η μελωδία του Λημναίικου ζεϊμπέκικου αυτούσια, χρησιμοποιείται από τον Μάρκο στα 1936 στο αυτοβιογραφικό τραγούδι του «Μάρκος ο πολυτεχνίτης» που το τραγουδάνε διαλογικά ο ίδιος ο Μάρκος με τη Σοφία Καρύβαλη.
10. Ηρωίνη και μαυράκι (Προύσα)
Πηγή έμπνευσης το Λημναίικο ζεϊμπέκικο, για το Σωτήρη Γαβαλά ή Μεμέτη που στηριζόμενος εν μέρει στη μελωδία του δημιουργεί στα 1934 το υπέροχο μόρτικο τραγούδι «Ηρωίνη και μαυράκι» που το τραγουδά ο Στελλάκης Περπινιάδης.
11. Θερμαστής
Την ίδια χρονιά 1934, ο Μπάτης με το μπαγλαμά του, παραλλάσσει μουσικές φράσεις του Λημναίικου ζεϊμπέκικου στην καλύτερη (κατ’ εμέ) δημιουργία του, το Θερμαστή. Ένα τραγούδι για το οποίο πολλά φαιδρά ακούσαμε από «ρεμπετολογούντες» και μη: Ήταν θερμαστής ο Μπάτης γι’ αυτό τα περιέγραψε τόσο καλά στο τραγούδι. Όχι ήταν ο γαμπρός του θερμαστής, από αυτόν τα άκουσε ο Μπάτης!!. Ή το άλλο με «τσι φωτιές» ή «μ’ έξη φωτιές» μαλώνει ο Θερμαστής? Δεν αποκλείεται κάποτε στο μέλλον να «μάθουμε» ότι είχε και προβλήματα άρθρωσης ο Μπάτης!!. Και λέω φαιδρά, γιατί προτιμώ:
-ν’ ακούω το Μπάτη που «βαράει πενιές μαγκιόρες».
-να βλέπω τις εικόνες που μου μεταφέρει ο ακατέργαστος δεκαπεντασύλλαβος στίχος του.
-και γιατί όχι, ν’ αναστενάξω στο τέλος μαζί με το θερμαστάκι που «η φωτιά του τα ‘κανε τα σωθικά του μαύρα».
12. Nigriz zeibek havasi (Ζεϊμπέκ Χαβάσι)
Τούρκικη ή Ελληνική η μελωδία? Τι σημασία έχει? Η ουσία είναι πως η συγκεκριμένη μελωδία αποτελεί μέρος της κοινής μουσικής παράδοσης των δύο λαών. Εδώ ακούμε, από ηχογράφηση των αρχών του 20ου αιώνα, την τούρκικη εκδοχή της (Nigriz zeibek havasi) με τον μεγάλο Τούρκο μουσικό Cemil Bey (1871-1916, ο οποίος κατά μια πληροφορία συνυπήρξε με τον Γιοβάν Τσαούς στην αυλή του σουλτάνου Χαμίτ), δεξιοτέχνη του τούρκικου ταμπουρά, που όμως εδώ παίζει πολίτικη λύρα (κεμεντζέ).
13. Μανταλένα
Την ίδια περίπου εποχή με τον Cemil Bey, εντοπίζεται και η πρώτη ελληνική ηχογράφηση της μελωδίας: στην Κωνσταντινούπολη με τίτλο «Ζεϊβέκικο» από την κομπανία με το περίεργο όνομα «Εταιρεία Μίτσος». Η επόμενη ηχογράφηση, στην Αμερική στα 1926 με τη Μαρίκα Παπαγκίκα: τραγούδι με τίτλο «Μανταλένα-Ζεϊμπέκικο», και την ίδια χρονιά -1926 στη Νέα Υόρκη- ο Χαρίλαος Πιπεράκης (Κρητικός) το ηχογραφεί με κάπως διαφορετικούς στίχους.
14. Όλη μέρα παίζει ζάρια
Αξίζει εδώ να αναφέρω τους στίχους που τραγούδησε ο Χαρίλαος Κρητικός:
«Ωχ, Μανταλιώ μωρή και Μανταλένια
Τ’ έχει ο άντρας σου μωρή με μένα;
-Τι να κάνω η μαυροκακομοίρα
με τον καρατσόγλανο που πήρα
με τον χασικλή που πήρα
τι να κάνω η κακομοίρα!
Ωχ! Όλη μέρα παίζει ζάρια
και το βράδυ θέλει χάδια.
Μωρέ λέου, λέου, λέου, λέου
ντενεκέ του πετρελαίου»
Με την ίδια μελωδία ντύνει στίχους από διαφορετικά παραδοσιακά τραγούδια ο Γιώργος Κατσαρός στα 1928 (κατ’ άλλους το 1921) τραγουδώντας και παίζοντας κιθάρα με το καθαρά προσωπικό του στυλ.
15. Μυστήριο ζεϊμπέκικο
Και μετά στα 1932 στην Αμερική, ο Γιάννης Χαλικιάς (Jack Gregory), ηχογραφεί με το μπουζούκι του, την ίδια μελωδία με τίτλο «Μυστήριο ζεϊμπέκικο», συνοδευόμενος στην κιθάρα από τον Σ. Μικελίδη. Η οργανική αυτή εκδοχή κυκλοφορεί σε δύο εκτελέσεις και στην Αθήνα (μάλιστα στη μια παίζει μπουζούκι ο Σπύρος Περιστέρης).
16. Ντούρου-Ντούρου
Οι «ηχογραφημένες περιπέτειες» αυτής της παραδοσιακής μελωδίας ξεκινούν με το Χαρίλαο Πιπεράκη (Κρητικό) στη Αμερική το 1926, που με λύρα και λαούτο τραγουδάει «Ντούρου-Ντούρου, παλιοχωριάτης», και αμέσως μετά το 1927 άλλος ένας από τους πρώτους μετανάστες στη Αμερική, ο Λεωνίδας Σμυρναίος, ηχογραφεί «Ο χωριάτης ντούρου-ντούρου».
17. Ντούρου-Ντούρου
«Το ντούρου-ντούρου έβγαλαν μεσ’ στην καινούρια χώρα,
και τραγουδούν οι κοπελιές και τους περνάει η ώρα….»
Από την Αμερική και η επόμενη ηχογράφηση του 1928 με τη Μαρίκα Παπαγκίκα με διαφορετικούς στίχους που μιλάνε για τη επιτυχία που γνώρισε μεταξύ των μεταναστών το «Ντούρου-ντούρου», αν και μετά το ταξίμι του Βαγγέλη Αδριά-Ναύτη στο βιολί, (και είτε γιατί η Παπαγκίκα θέλει να υπενθυμίσει στο κοινό το αρχικό «σουξέ», είτε γιατί απλά «περισσεύει» ακόμη κερί κατά την ηχογράφηση), το τραγούδι κλείνει με ένα δίστιχο, που το συναντάμε στις δύο προηγούμενες ηχογραφήσεις και αναφέρεται στις απαιτήσεις για προίκα του υποψήφιου γαμπρού…
18. Ομολογίες
Από τις απαιτήσεις για προίκα των υποψηφίων γαμπρών δε θα μπορούσαν να λείπουν και οι ομολογίες με τις οποίες το Ελληνικό κράτος μετά το 1927 «αποζημίωνε» τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής καταστροφής. Οι αποζημιώσεις αφορούσαν μόνο το 1/5 της περιουσίας που «συνωστιζόμενοι» εγκατέλειψαν στη Μικρά Ασία και δινόταν εν μέρει σε μετρητά και εν μέρει σε ομολογίες, οι οποίες με την οικονομική κρίση του 1929-1932 μετατράπηκαν σε άχρηστα παλιόχαρτα. Πέντε ηχογραφήσεις της παραδοσιακής μελωδίας που όλες αρχίζουν με τον στίχο: «Αν δεν σου δώσει η μάνα σου, ογδόντα ομολογίες…» πραγματοποιούνται στην Ελλάδα μεταξύ 1927 – 1929: Με τον Αντώνη Νταλγκά, τον Πωλ, τον Αγγελίνα, το Σωφρονίου και η τελευταία με τον Κώστα Νούρο.
19. Μόρτισσα
«Μόρτισσα εγεννήθηκα, μόρτισσα θα πεθάνω, γιατί δεν ηύρα πιο έμορφη απ’ τη ζωή που κάνω…»
Οι περιπέτειες της μελωδίας συνεχίζονται με τον Αντώνη Νταλγκά όταν στα 1931 χρησιμοποιώντας κάποιες μουσικές της φράσεις, ηχογραφεί τη «Μόρτισσα». Το τραγούδι ηχογραφείται ακόμη τέσσερις φορές: Με το Γρηγόρη Ασίκη το 1931, τη Ρόζα το 1932, την Ερριέττα Πολίτισσα το 1932 και στην Αμερική με τη Βιργινία Μαγκίδου (δυστυχώς στο site έχουμε μόνο τις ηχογραφήσεις με Νταλγκά και Ρόζα).
20. Αλατσατιανή
Το 1914, πριν την πρώτη προσφυγιά, τα Αλάτσατα στη χερσόνησο της Ερυθραίας στη Μικρά Ασία είχαν 22.000 κόσμο και λίγο πριν το 1922 είχαν 14.000 μοιρασμένους σε δύο συνοικισμούς το Πάνω και Κάτω χωριό. Σήμερα λόγω της ανταλλαγής πληθυσμών στα πλαίσια της συνθήκης της Λωζάνης, στα Αλάτσατα κατοικούν αρκετοί «Τουρκοκρητικοί».
Ο γνωστός παραδοσιακός καρσιλαμάς Αλατσατιανή:
«Στ' Aλάτσατα στη Παναγιά,
στ' αγιόβημ' από πίσω, Aλατσατιανή,
στ' αγιόβημ' από πίσω, Πανωχωριανή,
έχω φυτέψει λεμονιά,
και πάω να τη ποτίσω, Aλατσατιανή,
και πάω να τη ποτίσω Πανωχωριανή.
'Αιντε, άιντε γκιντελίμ, Aλατσατιανή,
θα σε κλέψω δε σ' αφήνω, Πανωχωριανή
...»
είναι μια ακόμα παραδοσιακή μελωδία που τις «περιπέτειές της» στο χώρο του ρεμπέτικου θα παρακολουθήσουμε: Στα 1928 ο Γιώργος Δεληγιώργης τραγουδάει και σφυρίζει τη μελωδία, με αλλαγμένους κάπως τους στίχους, ενώ λίγο νωρίτερα στα 1925 η Αλατσατιανή έχει μετατραπεί σε «Καλαματιανή» από τη Μαρίκα Παπαγκίκα.
21. Ελενίτσα
Οι -ανάλογα με την περίσταση- μεταμορφώσεις της «Αλατσατιανής» συνεχίζονται στα 1930 με τον Αντώνη Νταλγκά και την «Ελενίτσα» του (αν και υπάρχουν αναφορές για μια αντίστοιχη «Ελενίτσα» από τις αρχές του 20ου αιώνα με το Γιάγκο Ψαμαθιανό).
22. Θα σε κλέψω θα σε πάρω
Στο όνομα του Κώστα Σκαρβέλη και με τραγουδιστικό δίδυμο Χατζηχρήστο - Βαμβακάρη (σε μια από τις θαυμάσιες διφωνίες τους) στα 1938, η κατ’ εξοχήν ρεμπέτικη εκδοχή της Αλατσατιανής, μιλάει για μια ακόμη Ελενίτσα η οποία προτιμάει κάποιον πλούσιο, και ως έσχατο τρόπο για να την κατακτήσει ο υποψήφιος εραστής απειλεί ότι «θα κλέψει».
23. Ο καημός της φυλακής
Η Αλατσατιανή, όπως και πολλές άλλες παραδοσιακές μελωδίες, υπήρξε κατά κάποιον τρόπο «κοινόχρηστη», με την έννοια ότι ανάλογα με την περίσταση διαφορετικοί κάθε φορά στίχοι μπορούσαν να προσαρμόζονται στη μελωδία από τους μουσικούς. Έτσι στο τραγούδι του 1933 «Ο καημός της φυλακής» του Γιώργου Καμβύση, η Αλατσατιανή σε μια ακόμη μεταμόρφωσή της γίνεται «ρούσα και ξανθιά» και «Φραγκοσυριανιά», ενώ ο εραστής «λειώνει από τον καημό» στη φυλακή αφού για «χάρη της εγκλημάτισε».
24. Γκιουζέλ
Για τα σχόλια στα τραγούδια χρησιμοποίησα τις παρακάτω πηγές:
1. Ηλία Βολιώτη Καπετανάκη: Αδέσποτες μελωδίες
2. Ηλία Βολιώτη Καπετανάκη: Μούσα Πολύτροπος
3. Νέαρχου Γεωργιάδη: Ο Μάρκος όπως τον γνώρισα
4. Κώστα Χατζηδουλή: Ρεμπέτικη Ιστορία 1
5. Ιντερνέτ (διάφορα ποστ στο rebetiko.sealabs και το rebetiko forum)
Τελευταία επεξεργασία από το μέλος bill1961 την 19 Οκτ 2007 10:15 pm, έχει επεξεργασθεί 1 φορά συνολικά.
-
Pikinos
- More than 150 posts user.
- Δημοσιεύσεις: 329
- Εγγραφή: 29 Μάιος 2006 10:20 am
- Τοποθεσία: Γερμανία
- Επικοινωνία:
Φίλε Βασίλη,
ένα πολύ μεγάλο ευχαριστώ για την υπέροχη βραδιά! Ευχόμαστε σύντομα και συνέχεια!
Σπάνια συναντάς ανθρώπους με το ζήλο και την εργατικότητα του Βασίλη!
Είναι, άνευ υπερβολής, τιμή μου που τον γνωρίζω!
Χαιρετίσματα
ένα πολύ μεγάλο ευχαριστώ για την υπέροχη βραδιά! Ευχόμαστε σύντομα και συνέχεια!
Σπάνια συναντάς ανθρώπους με το ζήλο και την εργατικότητα του Βασίλη!
Είναι, άνευ υπερβολής, τιμή μου που τον γνωρίζω!
Χαιρετίσματα
Von allem Geschriebenen liebe ich nur das, was einer mit seinem Blute schreibt. Schreibe mit Blut: und du wirst erfahren, dass Blut Geist ist.
