Άγη, ίσως αυτά που έγραψα και με τη γλώσσα που χρησιμοποιώ να ακούγονται πολύ πιο πολύπλοκα από όσο στην ουσία είναι.
Πάρε για παράδειγμα μερικούς ποιητικούς πανομοιότυπους τροχαίους:
9/4
Τις λαχτάρες που μου κάνεις
μη θαρρείς πως τις ξεχνώ
9/4
Τρέξε μάγκα να ρωτήσεις
να σου πούν ποια είμ' εγώ
3/4
Σε γνωρίζω_από την κόψη
του σπαθιού την τρομερή
2/4
Θα σε πάρω να γυρίσω
Φοίνικα Παρακοπή
Ο τροχαίος είναι δίσημος (ισχυρό-ασθενές) εκ καταβολής ρυθμός, και όμως τρία από τα τέσσερα παραπάνω παραδείγματα (εκτός της Φραγκοσυριανής) έχουν μελοποιηθεί σε μη δίσημους μουσικούς ρυθμούς.
Αλλά βάσει αυτού του κοινού αρχικού τροχαϊκού τονισμού/συλλαβισμού είναι αξιοσημείωτο να προσέξουμε ότι οι τέσσαρες γνωστές μελωδίες που ντύνουν αυτά τα τέσσερα δίστιχα είναι αλληλο-αντικαθιστάμενες, λ.χ. ο εθνικός ύμνος είναι δυνατόν να τραγουδηθεί με τη μελωδία του "τρέξε μάγκα" και το "παλιόπαιδο" με τη μελωδία της "φραγκοσυριανής" κλπ. Συνεπώς το ποιητικό μέτρο ενέχει (εγκυμονεί) περισσότερη βαρύτητα από ότι συνήθως του αναγνωρίζουμε.
Αυτό ελπίζω να δίνει μία ιδέα του πόσο ανεξάρτητη μπορεί να είναι ρυθμικά μία μελοποίηση από τον ποιητικό ρυθμό που υπαγορεύει εξ αρχής ο στίχος της.
Απλά τα πράγματα. Ένας χασάπικος χορός παίζεται από όλους εύκολα και σωστά σαν μία συνεχής διαδοχή ισχυρού-ασθενούς σε 2/4 και δεν σου αφήνει καμία αμφιβολία τονισμού, μονά είναι τα τονισμένα και ζυγά τα ατόνιστα τέταρτα πάντα. Οπότε εκφράζεται το ίδιο εύκολα σε υποδιαιρέσεις ή πολλαπλάσια, δηλ. σε 4/8, 4/4, 8/4 κλπ. και το ένστικτο ακολουθεί με σιγουριά το ρυθμικό παλμό.
Το ίδιο συμβαίνει και με έναν απλό τρίσημο ρυθμό σαν το βαλς 3/4 ή 3/8: 1 θέση, 2 άρσεις πάντα. (Η σαν τον τσάμικο ή το ισπανικό μπολέρο κλπ). Όσο ο αριθμητής είναι 2, 3, ή 4 τα πράγματα παραμένουν απλά.
Όσο οι ρυθμοί γίνονται πιο σύνθετοι το ένστικτο κάνει μεγαλύτερη προσπάθεια να τους ακολουθήσει.
Εδώ θα διαφωνήσω κάπως με τον Max στο κατά πόσο μπορούμε να παραβλέψουμε την απώλεια μίας μετρικής μονάδος από ένα δεδομένο ρυθμό. Μπορούμε ίσως να το κάνουμε στον Ζεϊμπέκικο (υπό προϋποθέσεις), αλλά φέρνω σαν παράδειγμα έναν λιγότερο σύνθετο ρυθμό και δηλώνω πως δεν μπορούμε να κάνουμε τέτοια παράβλεψη:
Τον πανελλήνιο Καλαματιανό Συρτό σε 7/8 και συνήθως στην μορφή 3+4.
Βάλε αν θες ένα παράδειγμα σε πρακτική εφαρμογή και προσπάθησε να παίξεις το "Λεμονάκι Μυρωδάτο", το "Μήλο μου Κόκκινο" ή τη "Σαμιώτισσα" σε 5/8, σε 6/8, ή σε 8/8. Θα δείς ότι σε καμία περίπτωση δεν θα σου βγεί με τίποτα. Ο καλαματιανός είναι 7/8 (ή επτάσημος εν γένει), τελεία, παύλα.
Εδώ το πρώτο τραγούδι είναι δισύλλαβος τροχαίος, το δεύτερο τρισύλλαβος δάκτυλος, και το τρίτο δισύλλαβος ίαμβος (δεν εννοώ σαν άθροισμα συλλαβών αλλά σαν απλοί ποιητικοί πόδες). Δηλαδή (σαν πρώτη, αλλά όχι μοναδική παρατήρηση), τρία ανόμοια σε τονισμό και μήκος ποιητικά πόδια που εντούτοις η λαϊκή μούσα δεν δίστασε να τα αποδώσει σαν καλαματιανά επτάσημα και με εξαιρετική επιτυχία και στα τρία, διατηρώντας ικανές χρονικές παύσεις στα τέλη των φωνητικών φράσεων για επαρκή συμπλήρωση του εκάστοτε μουσικού μέτρου και κατά την απαίτηση των ζυγών αριθμών μέτρων που συνήθως απαιτεί μια τέτοια μουσική φρασεολογία.
7/8
Λεμονάκι μυρωδάτο
κι' από περιβόλι_ανθάτο.
7/8
Μήλο μου Κόκκινο, ρόδο βαμμένο,
γιατί με μάρανες τον πικραμένο?
7/8
Σαμιώτισσα, σαμιώτισσα, πότε θα πάς στη Σάμο?
(στην περίπτωση της "Σαμιώτισσας" μην μετράς την αρχική ασθενή ανάκρουσή της, τη συλλαβή "Σα".) Μετράμε συνήθως από το πρώτο ισχυρό μέρος ενός μέτρου, ήτοι εδώ από τη συλλαβή "μιώ".
Με την ίδια παραπάνω λεπτομερή έννοια (και τις απαιτήσεις μίας ανάλογης μουσικής/μετρικής φρασεολογίας) εννοώ τον Ζεϊμπέκικο σαν αυστηρά εννεάσημο ρυθμό, αλλά πιο πολύπλοκο. Για να γίνει η ζωή ακόμα πιο δύσκολη, στην Ελλάδα δεν υποδιαιρούμε το "9" συμμετρικά (3+3+3) όπως στις ευρωπαϊκές εκδοχές του ρυθμού, αλλά στα ζειμπέκικα και καρσιλαμάδες σε μία από τις διάφορες άλλες ασύμμετρες πιθανές εκδοχές του.
Και για πιο πολύ δυσκολία ακόμα στα ζειμπέκικα (σε κιθάρα και κρουστά τουλάχιστον) τα εννέα ίσα μέρη εκφράζονται με έντεκα ρυθμικές αρθρώσεις (articulations) είτε σε συγκεκομμένες μορφές (ζεϊμπέκικο κοφτό) είτε σε ασύγκοπτες (ζεϊμπέκικο συριανό ή παλαιό). Μέσα σε όλη αυτή την ρυθμική πολυπλοκότητα έχω δεί και καταξιωμένους δυτικούς μαέστρους να δυσκολεύονται πολύ να μετρήσουν και να δώσουν ανάλογα νοήματα σε ορχήστρες, οπότε μην εκπλήσσεσαι. Τα πράγματα-πρέπει να διορθώσω τώρα την αρχική μου πρόταση-δεν είναι πια απλά. Δεν έχουμε 2/4, έχουμε 9/4 εδώ και το μόνο που σώζει τους βιωματικούς παίχτες στους οποίους αναφέρθηκες, και συμφωνώ μαζί σου, είναι το ένστικτο που βρίσκεται ακόμα εν ζωή. (κάτι που στην περιπτωση του Κατσαρού ή είχε εξασθενίσει ή δεν υπήρχε εκεί εξ' αρχής).
Για μία σύντομη πρακτική συνόψιση/λύση θα πρότεινα, εφ' όσον τέσσερα μέτρα χασάπικου είναι η διαδοχή :
Θέση-άρση, Θέση-άρση, Θέση-άρση, Θέση-άρση
ένα μέτρο ζεϊμπέκικου είναι η ανάλογη:
Θέση-άρση, Θέση-άρση, Θέση-άρση, Θέση-άρση-άρση.
(Με άλλα λόγια πρέπει πάντα να θυμόμαστε να προσθέτουμε στο τέλος μία έξτρα άρση-That's all)
Όσο για την ερώτησή σου περί δυνατότητος, πειραματισμού, εκμάθησης, ή οποιασδήποτε άλλης χρήσεως μουσικής σημειολογίας σε ένα pc, τα πράγματα είναι πολύ εύκολα σήμερα και τελείως δωρεάν. Υπάρχουν ελεύθερα προγράμματα με καταπληκτικές δυνατότητες σε γραφικά και ήχους που μπορούν εύκολα να εγκατασταθούν σε οποιοδήποτε υπολογιστή και δεν έχουν ιδιαίτερα μεγάλη καμπή εκμάθησης, και παραθέτω συνδέσεις για μερικά από αυτά.
Όσο για πρακτικά παραδείγματα ρυθμών, συγχορδιών και μύρια άλλα πράγματα, έχω σκοπό να ανεβάσω αρκετά τέτοια όσο ο χρόνος μου το επιτρέπει στη σειρά πρακτικών βοηθημάτων που έχω αρχίσει ήδη να δημοσιεύω στη σελίδα, οπότε ρίχνε καμιά ματιά εκεί που και που, αλλά αν έχεις κάποια συγκεκριμένη απορία/ερώτηση που επείγει, μπορείς να την διατυπώσεις εκεί ή αλλού ή με προσωπικό μήνυμα και θα προσπαθήσω να ανταποκριθώ σύντομα.
Τελειώνοντας θέλω να προσθέσω (συμφωνώντας με το Max εδώ), ότι το τραγούδι σου μου άρεσε και σαν στιχουργική ιδέα και σαν μελοποίηση και κυρίως για τους ίδιους λόγους με του Μάκη. Για τον αυθορμητισμό και το ειλικρινές της καλλιτεχνικής προθέσεως.
Τα λέμε.
MuseScore
Ludwig
Crescendo
Ειδικά το Musescore είναι εφάμιλλο ακριβών εμπορικών προγραμμάτων στα γραφικά του, αλλά νομίζω το Ludwig έχει πιο καλούς ήχους.
