rebetiko.sealabs.net

Καλημέρα,
Στην πρώτη φωτογραφία βλέπουμε το ribbon (ταινία) του Sibelius με τις 11 κύριες ενότητες του menu πάνω-πάνω:
File, Home, Note Input, Notations, Text, Play, Layout, Appearance, Parts, Review, View.

Μπορούμε να επιλέξουμε οποιαδήποτε από αυτές τις μεγάλες ενότητες και να προσέξουμε τις υποκατηγορίες και τα εργαλεία που μας προσφέρουν αυτές. Στη φωτογραφία φαίνεται επιλεγμένη η δέκατη ενότητα "Review" (Αναθεώρηση), και στην παρούσα περίπτωση μας ενδιαφέρει η τελευταία δεξιά-δεξιά υποκατηγορία αυτής της ενότητας που λέγεται "Plug-ins". Plug ins είναι μικρές διαδικαστικές ρουτίνες που συνήθως κάνουν μία εργασία και τις γράφουν είτε οι προγραμματιστές της όποιας εφαρμογής, είτε ιδιώτες που τις προσφέρουν στο πρόγραμμα δωρεάν ή επί πληρωμή.

Κάνοντας κλικ στα Plug-ins ανοίγει ένα παράθυρο που δείχνει όλα τα διαθέσιμα Plug-ins του Sibelius ειδικά για διαδικασίες review/αναθεώρησης, χωρισμένα στα 4 πρώτα που είναι βοηθητικά για αναλύσεις και στα υπόλοιπα που δεν μας ενδιαφέρουν εδώ. Τα 4 αναλυτικά εργαλεία που λειτουργούν σαν Plug-ins δεν ακούγονται πολλά (το Sibelius άλλωστε δεν είναι αφιερωμένο στη μουσική ανάλυση σαν πρόγραμμα), αλλά μπορούν να φτάσουν σε αρκετά μεγάλο αναλυτικό βάθος, ανάλογα με το τι ζητούμε.

Παράδειγμα: ΜΑΥΡΑ ΜΑΤΙΑ, ΜΑΥΡΑ ΦΡΥΔΙΑ

Εμένα εδώ, σε σχέση με το ΜΑΥΡΑ ΜΑΤΙΑ, με ενδιαφέρει σαν πρώτη δουλειά η συλλογή μερικών βασικών στατιστικών στοιχείων και θα χρησιμοποιήσω την πρώτη και την τέταρτη επιλογή για αυτή τη δουλειά, δηλαδή το "Add Schenkerian Scale Degrees" και το "Find Range".
Η πρώτη εργασία που είναι πολύ βασική και πρωταρχική για οποιαδήποτε ανάλυση μελωδίας, παίρνει το όνομά της από τον Γερμανό θεωρητικό του 19 ου αιώνα Χάϊνριχ Σένκερ, του οποίου η αναλυτική μέθοδος πηγαίνει πολύ βαθιά, επηρέασε σοβαρά την αναλυτική σκέψη του 20ου αιώνα, και διδάσκεται ακόμα σε πολλά πανεπιστήμια σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Η ερώτηση που δίνουμε στο Sibelius εδώ είναι να προσθέσει πάνω από τις νότες τις μελωδίας αριθμούς που να δίνουν το διάστημα της οποιασδήποτε νότας από κάποια κεντρική τονική, από κάποιο κέντρο βάρους με άλλα λόγια, καθώς και ένα σύμβολο μελωδικής κατεύθυνσης (πάνω, κάτω, που απεικονίζεται με βέλη, ή στάσιμη/επαναλαμβανόμενη νότα, με το σύμβολο "=", πάντα με αναφορά την προηγούμενη νότα).
Η οποιαδήποτε απάντηση πάρω στις ερωτήσεις που κάνω εξαρτάται αποκλειστικά από τον τρόπο που εγώ έχω επιλέξει να γράψω το τραγούδι στο Sibelius, παρουσιάζοντας λίγη ή πολύ περισσότερη λεπτομέρεια στην παρτιτούρα. Η πολύ λεπτομερής παρτιτούρα απευθύνεται σε ανθρώπους που θέλουν να κάνουν μία ζωντανή εκτέλεση, αλλά δεν προσφέρουν τίποτα περισσότερο σε μία μουσική ανάλυση και μπορεί να την μπερδεύουν στερώντας της σαφήνεια. Εδώ σκοπός μου ήταν να κάνω την οργανική και φωνητική μελωδία οπωσδήποτε αναγνωρίσιμες, αλλά αν είναι δυνατόν, να μην υπερβώ την έκταση μίας οκτάβας, και να χρησιμοποιήσω όσες το δυνατόν λιγότερες χρονικές αξίες. Γενικά τα χασάπικα, και ο Μάρκος προσφέρονται για κάτι τέτοιο.
Έγραψα την παρτιτούρα σε ΡΕ μινόρε, αποφεύγοντας νότες εκτός της βασικής οκτάβας, και παρατηρώντας με χαρά ότι δεν υπάρχει στη μελωδία ούτε μία χρωματική αλλοίωση νότας (ούτε καν αυτή του προσαγωγέα που συνήθως είναι απαραίτητη για μινόρε τονικότητες-φυσικά νότες που δεν ανήκουν στην καθαρή σκάλα μπορούν να προστεθούν σαν διανθήσεις, αλλά αυτό δεν εξυπηρετεί την παρούσα εργασία σε κάτι), οπότε εύκολα μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το ΜΑΥΡΑ ΜΑΤΙΑ ανήκει στα φυσικά μινόρε χωρίς αλλοιώσεις. Οι χρονικές αξίες που χρησιμοποιώ (μην απέχοντας δραστικά από μία ζωντανή εκτέλεση) είναι τρείς: το δέκατο έκτο, το όγδοο, και το τέταρτο.
Η απάντηση που παίρνω από το Sibelius δίνεται στο PDF 1-Σενκερ βαθμίδες
Εδώ ας προσθέσουμε λίγα για τη σημειογραφία του Σένκερ.
Τα "scale degrees", ή οι βαθμίδες της όποιας επτάηχης κλίμακας απεικονίζονται από τους αριθμούς 1-7.
Στην παρούσα περίπτωση 1=ΡΕ, 2=ΜΙ, 3=ΦΑ, 4=ΣΟΛ, 5=ΛΑ, 6=ΣΙb, 7=ΝΤΟ
Το σύμβολο "=" σημαίνει πως η νότα είναι επανάληψη της προηγούμενης.
Το σύμβολο "^" σημαίνει πως η νότα έχει προκύψει από ανιούσα μελωδική κίνηση σε σχέση με την προηγούμενη.
Το σύμβολο "v" σημαίνει πως η νότα έχει προκύψει από κατιούσα μελωδική κίνηση σε σχέση με την προηγούμενη.
Αν δίπλα σε έναν αριθμό υπάρχει το σύμβολο "+" υπονοεί πως η εν λόγω βαθμίδα είναι υψωμένη/αλλοιωμένη κατά ένα ημιτόνιο, (με άλλα λόγια δίεση ή αναίρεση).

Η τελευταία περίπτωση (σύμβολο "+") είναι καθαρή στην επόμενη φωτογραφία "ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ". Το Sibelius τα κάνει όλα, ανάλογα με το πως αλλάζω την παρτιτούρα. Εγώ απλά φωτογραφίζω τις αλλαγές όπως τις δίνει.
Εδώ, στα μέτρα 9 και 10 μετατρέπω το τραγούδι από φυσικό σε μελωδικό μινόρε, και στα μέτρα 13 και 14 σε αρμονικό μινόρε.
Μπορούμε εύκολα να δούμε ότι στην πρώτη περίπτωση (μέτρα 9-10) οι αριθμοί 7 και 6 (Ντο# και Σι φυσικό) έχουν δίπλα τους το σύμβολο "+", ενώ στη δεύτερη περίπτωση (μέτρα 13-14) μόνο το 7 (Ντο#) έχει το σύμβολο "+" ενώ στον επόμενο αριθμό 6 (Σιb) δεν υπάρχει τέτοιο σύμβολο.

Έχω ήδη συλλέξει αρκετά στοιχεία για μία στατιστική τονικού ύψους. Βέβαια σκοπός είναι να συνδυάσω την μελωδική ανάλυση με κάποια τουλάχιστον υποτυπώδη ρυθμική για να πάρω μία κάπως πιο ολοκληρωμένη εικόνα, αλλά ας διαβάσουμε τα αποτελέσματα μέχρι εδώ, χρησιμοποιώντας το δεύτερο αναλυτικό εργαλείο "Find Range" ή εύρεση εκτάσεως. Αυτό είναι πολύ χρήσιμη πληροφόρηση, π.χ. για φωνητική μουσική, όταν θέλουμε να ξέρουμε αν το τραγούδι γραμμένο σε αυτή την τονικότητα είναι εύκολο ή δύσκολο/αδύνατο για μία δεδομένη ανθρώπινη φωνή. Στην παρούσα περίπτωση σε ΡΕ, είναι πανεύκολο για τενόρους και σοπράνες, αλλά αρκετά ζόρικο για μπάσους και κοντράλτες.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. "average pitch" & "median pitch" σημαίνουν μέσο τονικό ύψος και διάμεσο τονικό ύψος. Εδώ οι όροι είναι αρκετά όμοιοι αλλά ο ένας πιο σωστός μαθηματικά από τον άλλο. Το μέσο τονικό ύψος δίνεται στη νότα Σολ ύφεση 4 (Gb4), αλλά δεν υπάρχει αυτή η νότα στην κλίμακα της Ρε μινόρε ούτε φαίνεται πουθενά γραμμένη στο κομμάτι. Η τιμή εδώ παίρνει υπ' όψη όλα τα 12 ημιτόνια μίας οκτάβας και όχι μόνο της επτά νότες που σχηματίζουν κάποια τυχαία κλίμακα, οπότε το Σολ ύφεση αν υπήρχε στο τραγούδι θα ήταν μία πιο σωστή μέση τιμή. Η διάμεση τιμή δίνεται στη νότα ΦΑ 4 (F 4) η οποία υπάρχει στο τραγούδι και είναι η πιο συχνά χρησιμοποιημένη.
2. Η έκταση (range) είναι μία οκτάβα ΡΕ 4 - ΡΕ 5 (D 4 - D 5) με τη χαμηλότερη νότα να εμφανίζεται 15 φορές και την ψιλότερη 8 φορές.
3. Οι τρείς πιο χρησιμοποιημένες νότες του τραγουδιού είναι η ΦΑ (25 φορές), η ΛΑ (24 φορές) και η ΜΙ (17 φορές).
4. Μπορούμε αν θέλουμε να συνεχίσουμε τον παραπάνω στατιστικό πίνακα για όλες τις νότες, αλλά ήδη υπάρχουν αρκετά στοιχεία για να αποφασίσουμε ότι η μελωδία είναι τονικά πολύ βασισμένη στην δεσπόζουσα (ΛΑ 24 + ΜΙ 17 = 41) και στην Τονική (ΡΕ 4=15 + ΡΕ 5=8 + ΦΑ=25). 25+15+8=48.
Σύνολο τονικής και δεσπόζουσας παρουσίας 48+41=89 νότες από τις συνολικές 112 νότες που είναι γραμμένες σ' αυτή την παρτιτούρα.
Δηλαδή το κομμάτι βασίζεται σε τονική και δεσπόζουσα παρουσία σε ένα ποσοστό 79.46%
(112/100=1,12
89/1,12=79,4643 )
Η μουσική γραμματική του Βαμβακάρη σαν συνθέτη σε αυτό το τραγούδι, όσον αφορά μόνο τα τονικά ύψη για γράψιμο μελωδίας (χωρίς να εμπλέκεται ο μελωδικός ρυθμός), είναι πολύ σαφής, πολύ έντονη, και πολύ λιτή. Αν αυτό ισχύει σαν γενικός κανόνας γι' αυτόν τον συνθέτη μπορούμε να το μάθουμε μόνο αν αναλύσουμε αρκετά κομμάτια του.

Τονικά ύψη χωρίς ρυθμό και καθορισμένες χρονικές διάρκειες δεν μπορούν να ληφθούν πολύ σοβαρά σαν μελωδικές ιδέες. (Πολύ υποκειμενικό αυτό ακούγεται, αλλά έτσι είναι, και αφήνουμε την επιλογή ανοιχτή για όλους να αποδείξουν το αντίθετο).
Θέλω τώρα να φέρω ρυθμικά στοιχεία στην ανάλυση χρησιμοποιώντας το τρίτο plug in "Find Motive" ή Εύρεση Μοτίβου.
Τί είναι κατ' αρχήν ένα μελωδικό μοτίβο? Είναι ένα πολύ μικρό απόσπασμα από κάποια μελωδία με πολύ δεδομένα χαρακτηριστικά τονικά και ρυθμικά στοιχεία εκφρασμένα σαν ύψη και χρονικές διάρκειες. Η κύρια λέξη εδώ είναι "χαρακτηριστικά" και από εδώ και πέρα τα πράγματα τείνουν να γίνονται όντως περισσότερο υποκειμενικά, γιατί ποιός θα αποφασίσει τι είναι "χαρακτηριστικό"? Ευτυχώς που οι περισσότεροι από εμάς σαν ακροατές τείνουμε να αναγνωρίζουμε τα ίδια πράγματα σαν χαρακτηριστικά και έτσι να επιστρέφουμε σε μία κοινή αντικειμενικότητα.
Εδώ πρέπει να γίνει απόλυτα κατανοητό ότι ο υπολογιστής δεν μπορεί να αποφασίσει για μάς στο τι είναι χαρακτηριστικό και τι δεν είναι, αλλά μπορεί να μας πεί με απόλυτη αντικειμενικότητα την παρατηρήσημη συχνότητα εμφανίσεως της οποιασδήποτε επιλογής που κάνουμε σαν "χαρακτηριστικό μοτίβο".
Οποιαδήποτε διαδοχή συνεχών νοτών μπορεί να επιλεχθεί σαν μοτίβο υπό αναζήτηση και έτσι οι περιπτώσεις μοτίβου είναι δυνητικά πάμπολλες, οπότε οι δικές μας έμφυτες ικανότητες λογικής, γούστου, ισορροπίας κ.λπ. πρέπει να επεμβαίνουν για να μην πελαγώνουμε στις αμέτρητες πιθανότητες (και στα καπρίτσια του καθενός).

Οπότε, μιλώντας μόνο για τον εαυτό μου, επιλέγω τα αντικειμενικά μοτίβα μου για αυτό το κομμάτι, και με το plug in ερευνώ που και πότε υπάρχει μέσα στο τραγούδι. Το PDF 2 - ΜΟΤΙΒΟ δείχνει τις κύριες μοτιβικές επιλογές που έκανα, μία για την οργανική εισαγωγή που εμφανίζεται 2 φορές και μία για τη φωνητική μελωδία που εμφανίζεται 4 φορές. Κανονική αναλογία εφ' όσον η εισαγωγή είναι 8 μέτρα σε μήκος και η φωνητική μελωδία 16.
Στην εισαγωγή επέλεξα το μοτίβο σαν χαρακτηριστικό όχι γιατί είναι συνταρακτικό ή καινοφανές, τουναντίον είναι πολύ κοινότυπο (μία ανιούσα τετάρτη από δεσπόζουσα σε τονική), αλλά ακριβώς επειδή αυτό το διάστημα στην αρχή της οργανικής μελωδίας εγκαθιδρύει και επιβεβαιώνει την τονικότητα του ΡΕ μελωδικά.
Στη φωνητική μελωδία επέλεξα πάλι την πρώτη διαδοχή νοτών για παρόμοιους λόγους. Αυτές οι πέντε νότες είναι ένα ανιόν άρπισμα του Ρε μινόρε που και πάλι επιβεβαιώνει την τονικότητα μελωδικά, αλλά αυτή τη φορά και αρμονικά εφ' όσον σχηματίζει τη συγχορδία του ΡΕ μινόρε.
Αν είχα διαλέξει τα 2 πρώτα μέτρα της εισαγωγής αντί για 1, και είχα απλοποιήσει σε κύρια όγδοα τα δέκατα έκτα του δεύτερου μέτρου θα προέκυπτε και πάλι ένα άρπισμα της τονικής συγχορδίας (λα-ρε-λα-φα) οπότε το αποτέλεσμα είναι το ίδιο, δηλ, η εγκαθίδρυση τηςτονικότητας με δύο μέτρα μελωδικής ερώτησης, στην οποία η μελωδική απάντηση δίνεται με απόλυτη συμμετρία στην δεσπόζουσα (μέτρο 3) και με επιβεβαίωση της τονικής (μέτρο 4).
Η κυρίαρχη χρονική διάρκεια και στα δύο μοτίβα (εισαγωγής και τραγουδιού) είναι το όγδοο που επιβεβαιώνει την ρυθμική αγωγή του χασάπικου. Ο ρυθμός στο Βαμβακάρη είναι σχεδόν πάντα σαφής, ισχυρός και τσεκουράτος.

Δεν είμαι σίγουρος τι μπορεί να πεί η οποιαδήποτε ανάλυση στον οποιοδήποτε ακροατή. Αυτό που λέει σ' εμένα όλη αυτή η ιστορία με ένα μόνο τραγούδι σαν παράδειγμα, είναι ότι ο Μάρκος είχε αλάνθαστο τονικό ένστικτο και μεγάλη προτίμηση στο να δίνει έμφαση σε ότι στηρίζει ρυθμικά, μελωδικά, και αρμονικά την τονικότητα υπό χρήση.

Προσθέτω σαν ένα ακόμα συνημμένο ένα σύντομο βίντεο της παρτιτούρας που χρησιμοποιήθηκε, με την αρχική μορφή που την χρησιμοποιώ σαν μάθημα πρώτου χρόνου για μπουζούκι ή μπαγλαμά, με πεντάγραμμο και ταμπλατούρα.





ΤΑΜΠΛΑΤΟΥΡΑ

Σαν τελευταία σκέψη θέλω να προσθέσω ότι αν αντί για το πεντάγραμμο είχα χρησιμοποιήσει μία τρίχορδη ταμπλατούρα γι' αυτή τη μεταγραφή, το πρόγραμμα θα είχε δώσει ακριβώς τις ίδιες απαντήσεις στις ερωτήσεις μου.
Το οποίο μας φέρνει σε κάτι πιο βασικό σαν σκοπό: Πως είναι δυνατόν να γίνουν τέτοιες αναλύσεις από μουσικούς που δεν διαβάζουν πεντάγραμμο αλλά παίζουν κάποιο όργανο.

Αυτό για άλλη δημοσίευση.