Χιτζάζ
Ο δρόμος Χιτζάζ είναι ένας από τους δρόμους που χρησιμοποιούνται στην ελληνική λαϊκή μουσική. Πήρε την ονομασία του από την ομώνυμη περιοχή της Αραβίας (الحجاز). Στις μουσικές παράδοσεις της Ανατολικής Μεσογείου, ο όρος Χιτζάζ καλύπτει μια οικογένεια χρωματικών τρόπων με κύριες εκδοχές, μεταξύ άλλων, τα Χιτζάζ, Χουμαγιούν, Χιτζασκιάρ, Ουζάλ.
| βάση | βαθμίδες |
|---|---|
| ντο | ντο-ρεb-μι-φα-σολ-λαb-σιb-ντο |
| ρε | ρε-μιb-φα#-σολ-λα-σιb-ντο-ρε |
| μι | μι-φα-σολ#-λα-σι-ντο-ρε-μι |
| φα | φα-σολb-λα-σιb-ντο-ρεb-μιb-φα |
| σολ | σολ-λαb-σι-ντο-ρε-μιb-φα-σολ |
| λα | λα-σιb-ντο#-ρε-μι-φα-σολ-λα |
| σι | σι-ντο-ρε#-μι-φα#-σολ-λα-σι |
Συγκερασμένη εκδοχή
Ο Χιτζάζ δομείται από ένα τετράχορδο χιτζάζ και ένα διαζευγμένο τετράχορδο κιουρντί στην 5η βαθμίδα. Για παράδειγμα, στη συγκερασμένη ως προς ημιτόνιο μορφή του:
- τετράχορδο χιτζάζ: ρε-μιb-φα#-σολ
- διάζευξη: σολ-λα
- τετράχορδο κιουρντί: λα-σιb-ντο-ρε
συνθέτουν την αλληλουχία φθόγγων
- ρε-μιb-φα#-σολ-λα-σιb-ντο-ρε
Τα διαστήματα που προκύπτουν είναι τα εξής: Η-ΤΡ-Η-Τ-Η-Τ-Τ. Βάσει αυτών, μπορούμε να «κατασκευάσουμε» το Χιτζάζ από όλους τους τόνους.
Παραλλαγές
Ο τρόπος (δρόμος) ο οποίος παρουσιάζεται στο παραπάνω συγκερασμένο παράδειγμα, παρόλο που συχνά συμβαίνει να καλείται Χιτζάζ, στην δόκιμη ορολογία που έχει καθιερωθεί για την Αραβική μουσική δεν αντιστοιχεί στο «καθαρό» Χιτζάζ, αλλά στο Χιτζάζ-Χουμαγιούν. Σε αυτό ανήκουν χιλιάδες τραγούδια μεταξύ των οποίων, ενδεικτικά, τα:
- Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι (Απ. Καλδάρα)
- Μες στον τεκέ της Μαριγώς (Σπ. Περιστέρη)
- Μπουζούκι μου διπλόχορδο (Μ. Βαμβακάρη)
Το «καθαρό» Χιτζάζ διαφέρει στο ότι περιέχει σι στην ανάβαση και σιb στην κατάβαση (όπως, για παράδειγμα, στο «Ξημερώνει και βραδιάζει» του Τσιτσάνη).
Όλα σχεδόν τα παραδοσιακά ελληνικά τραγούδια παρουσιάζουν συμπεριφορά Χουμαγιούν ή είναι ολοκληρωτικά σ' αυτόν τον τρόπο. Αντιθέτως, τραγούδια σε καθαρό Χιτζάζ σπανίζουν αλλά σε αρκετά παρατηρείται η συμπεριφορά Χιτζάζ σε ανοδικές κινήσεις.
Το Χιτζασκιάρ διαφοροποιείται εμφανώς από το Χιτζάζ και το Χουμαγιούν στο ότι, αντί για ένα, περιέχει δύο τετράχορδα Χιτζάζ και η δομή που προκύπτει είναι Η-ΤΡ-Η-Τ-Η-ΤΡ-Η, επομένως η κλίμακα που θα προέκυπτε από ρε είναι
- ρε-μιb-φα#-σολ-λα-σιb-ντο#-ρε
(όπως, για παράδειγμα, στην άτακτη του Βαμβακάρη).
Η μουσική έκταση όλων των τρόπων κατά την κλασσική ανατολική αντίληψη δεν είναι μία οκτάβα όπως τους παρουσιάζομε εδώ, αλλά δύο οκτάβες και μία μεγάλη δευτέρα. Δεν είναι υποχρεωτικό όμως να επαναλαμβάνονται οι ίδιες νότες και στις δύο οκτάβες, γιατί τα υποκείμενα και υπερκείμενα της κεντρικής οκτάβας τετράχορδα μπορεί να είναι διαφορετικού γένους και δομής.
Συγχορδίες
Οι βασικές συγχορδίες του δρόμου Χιτζάζ είναι: η πρώτη (+), η δεύτερη (+), η τέταρτη (-), η έβδομη(-).
Δηλαδή στην τονικότητα Ρε του δρόμου Χιτζάζ, οι βασικές συγχορδίες είναι: η Ρε+, η Μιb+, η Σολ- και η Ντο-.
Εξαίρεση
Ορισμένες φορές, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, ακούμε στις ηχογραφήσεις την κιθάρα να παίζει τη δεύτερη όχι ματζόρε, αλλά έβδομη ματζόρε (αντι για Μιb, παίζει Μιb7).