σάζι

Το σάζι ανήκει στην ευρύτερη ομάδα των χορδόφωνων νυκτών λαουτοειδών με μακρύ μπράτσο.

Οικογένεια οργάνων

Το σάζι και τα συγγενή προς αυτό όργανα στον εκάστοτε Ελλαδικό χώρο ήταν (και είναι) γνωστά ως ταμπουράδες', αν και το σάζι στη σημερινή του πλέον μορφή διαφέρει αρκετά από τον Ελληνικό ταμπουρά. Παρόμοια όργανα συναντώνται και σε άλλες χώρες, σχεδόν σε ολόκληρη την Ασία, όπως, ενδεικτικά, στο Ιράν (σετάρ, ταρ, τανπούρ, ντοτάρ), στο Αφγανιστάν (ταρ), στο Αζερμπαϊτζάν (ταμπούρ - νταμπούρα - ντουτάρ - Αζερί ταρ), στην Αρμενία (ταρ), στη Συρία (μπουζούκ) και στις Βαλκανικές χώρες με πολλά διαφορετικά ονόματα.

Σφάλμα στη δημιουργία μικρογραφίας: Αγνοούμενο αρχείο

Από αριστερά: τανπούρ, ταρ, σετάρ, Αζερί ταρ, ντουτάρ, μπουζούκ, ταμπουράς

Περιγραφή

Σφάλμα στη δημιουργία μικρογραφίας: Αγνοούμενο αρχείο

• Το σκάφος του σαζιού είναι αχλαδόσχημο και είναι χαρακτηριστικά βαθύ και στενό στο πλάτος του, σε σχέση με τις αντίστοιχες αναλογίες συγγενικών οργάνων (πχ του ταμπουρά ή του μπουζουκιού).

• Το μπράτσο του σαζιού είναι στενό και μακρύ και στο πάνω μέρος του έχει ξύλινα στριφτάρια για το δέσιμο των χορδών. Οι σύγχρονες χορδές είναι μεταλλικές, αλλά παλιότερα γίνονταν από έντερο. Συνήθως τα σάζια έχουν μία τριπλή «χορδή» και δύο διπλές. Κατά μήκος του μπράτσου δένονται μπερντέδες (κινητά τάστα) από λεπτό πλαστικό νήμα, παλιότερα δε από έντερο. Σε αυτό το σημείο διακρίνεται άλλη μία διαφορά του σαζιού από τα συγγενικά του όργανα (κυρίως από το μπουζούκι), καθώς το μπράτσο του σαζιού, στις άκρες τις ταστιέρας, είναι στρογγυλεμένο και όχι γωνιώδες όπως πχ στο μπουζούκι. Αυτό γίνεται για την εύκολη μετακίνηση των μπερντέδων κατα μήκος του μπράτσου και για να μην φθείρεται εύκολα από την τριβή το λεπτό νήμα των μπερντέδων.

• Ένα άλλο χαρακτηριστικό του σαζιού, σε αντιδιαστολή με το μπουζούκι, είναι ότι η «ταστιέρα» αποτελεί συνέχεια του καπακιού, βρίσκονται δηλαδή στο ίδιο ύψος, χαρακτηριστικό το οποίο δίνει τη δυνατότητα να παίξει κανείς πατώντας τις χορδές ακόμα και πάνω στο καπάκι.

• Το καπάκι του οργάνου είναι λεπτό και δεν έχει τρύπα για την έξοδο του ήχου. Το σκάφος γίνεται σπανιότερα σκαφτό και συνηθέστερα με ντούγιες, είναι βαθύ και έχει στο πίσω μέρος του τρύπα για έξοδο του ήχου. Τα καμάρια, λεπτές ξύλινες «γέφυρες» που στα όργανα τοποθετούνται στο εσωτερικό μέρος του σκάφους σε επαφή με όλο το πλάτος του καπακιού, για να στηρίξουν το καπάκι και να αντισταθμίσουν την τάση που δέχεται από τις χορδές, στο σάζι συνήθως δεν υπάρχουν, αφού η τάση των χορδών είναι πολύ ασθενής για να δημιουργήσει πρόβλημα στο ούτως ή άλλως στενό καπάκι.

Οι σύγχρονοι τύποι του οργάνου

Σφάλμα στη δημιουργία μικρογραφίας: Αγνοούμενο αρχείο

Από αριστερά: τζουρά, τσογιούρ και μπάγλαμα

Τα σάζια στη σύγχρονη Τουρκία, όπου κατασκευάζονται, έχουν περιοριστεί σε 4 βασικά είδη, τα οποία διαφοροποιούνται κυρίως όσον αφορά στο μέγεθος του οργάνου. Αρχίζοντας από το μικρότερο, έχουμε το τζουρά (μήκος χορδής 55 εκ.), το τσογιούρ (μήκος χορδής 77 εκ.), το μπάγλαμα (μήκος χορδής 88 εκ.)και το ντιβάν ή μεϊντάν (μήκος χορδής 112 εκ.). Η ανωτέρω τυποποίηση βεβαίως δεν είναι δεσμευτική και ο κάθε κατασκευαστής παρουσιάζει και ενδιάμεσα μεγέθη με αποκλίσεις από τους παραπάνω τύπους.

Σφάλμα στη δημιουργία μικρογραφίας: Αγνοούμενο αρχείο

Ντιβάν Σαζ

Κουρδίσματα και τεχνικές παιξίματος

Κουρδίσματα του σαζιού

	χορδή
κούρδισμα	ψιλή	μεσαία	χοντρή
Abdal	Λα	Λα	Σολ
Acemaşiran	Λα	Λα	Φα
Bağlama	Λα	Ρε	Μι
Bozuk (Kara)	Λα	Ρε	Σολ
Çargah	Λα	Ρε	Σολ
Eviç	Λα	Σι	Σολ
Hüseyni	Λα	Λα	Μι
Hüzzam	Λα	Λα	Φα#
Kayseri	Λα	Μι	Λα
Kütahya	Λα	Ρε	Ρε
Misket	Λα	Ρε	Φα#
Müstezat	Λα	Ρε	Φα
Rast	Λα	Ντο	Σολ
Sabahi	Λα	Ντο	Λα
Segah	Λα	Ρε	Σι
ŞUR	Λα	Μι	Σι
Ümmi	Λα	Λα	Ρε
Yeksani	Λα	Ρε	Λα
Zirgüle	Λα	Φα	Σολ

Σφάλμα στη δημιουργία μικρογραφίας: Αγνοούμενο αρχείο

Πένες σαζιού από πλαστικό

Θεωρώντας το μπάγλαμα ως το μέσο (τονικά) όργανο της ομάδας των σαζιών, τα υπόλοιπα κουρδίζονται με την εξής σειρά: Το τζουρά μία οκτάβα ψηλότερα από το μπάγλαμα, το τσογιούρ μία τρίτη ψηλότερα από το μπάγλαμα και το ντιβάν μία οκτάβα χαμηλότερα από το μπάγλαμα.

Τα κουρδίσματα του σαζιού διαφοροποιούνται και τοπικά, από περιοχή σε περιοχή, αλλά κυρίως διαφοροποιούνται ανάλογα με το μακάμ (τρόπο) στο οποίο βασίζεται το μουσικό κομμάτι που θα παιχτεί. Πάντως αρκετά διαδεδομένο είναι το καραντουζέν (μαύρο κούρδισμα).

Τα κυριότερα κουρδίσματα που απαντώνται παρατίθενται στον διπλανό πίνακα. Είναι σχετικά, δείχνουν δηλαδή την τονικότητα των άλλων χορδών αν η πρώτη είναι Λα. Με τις ίδιες αντίστοιχα τονικότητες τα παραπάνω κουρδίσματα γίνονται και από άλλους τόνους.

Τρόπος κρατήματος του οργάνου

• http://www.turkuler.com/baglama/baglamavetezene.asp αναλυτικές εικόνες

Η τεχνική του παιξίματος του σαζιού περιλαμβάνει, εκτός των άλλων, τον τονισμό της επιθυμητής νότας με «τρίλιες» ημιτονίου ή τόνου καθώς και το ρυθμικό χτύπημα του δεξιού χεριού στο καπάκι, κυρίως με το μέσο και το παράμεσο δάκτυλο, κατά τη διάρκεια παιξίματος του κομματιού. Όσον αφορά τις τεχνικές του δεξιού χεριού για τη νύξη των χορδών, αυτές είναι δύο: είτε με πένα (παλιότερα από φλύδα κερασιάς, τώρα πλαστική) είτε με τα τέσσερα (εκτός του αντίχειρα) δάκτυλα. Η πρώτη τεχνική λέγεται mizrap ή tezene και η δεύτερη selpe.

Η θέση και η χρήση του μπερντέδων στο σάζι

Στο μπράτσο του σαζιού, όπως προαναφέρθηκε, είναι τοποθετημένοι μπερντέδες σε καθορισμένες θέσεις, επιπλέον των συγκερασμένων τόνων του δυτικού μουσικού συστήματος. Οι μπερντέδες επιτρέπουν την ορθή απόδοση των διαφόρων μακάμ, όπου μακάμ είναι ο τρόπος ανάπτυξης κάθε μίας μουσικής κλίμακας του ανατολικού μουσικού συστήματος. Οι μπερντέδες αυτοί είναι κινητοί ώστε να τοποθετούνται στην εκάστοτε σωστή θέση, ανάλογα με το μακάμ που θα παιχτεί. Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται τα ονόματα των κυριότερων μπερντέδων στο σάζι, το μήκος χορδής (στο ντιβάν σαζ) από τον κάτω καβαλάρη μέχρι τον κάθε μπερντέ και η θέση στην οποία γράφεται ο κάθε μπερντές στο πεντάγραμμο στο Τούρκικο μουσικό σύστημα. Σημειωτέον είναι ότι στο Τούρκικο σύστημα μουσικής σημειογραφίας (στο οποίο αναφέρεται και ο πίνακας), το Σολ αντιστοιχεί με το Ντο της δυτικής μουσικής σημειογραφίας. Για περισσότερες πληροφορίές και διευκρινήσεις ανατρέξτε στη βιβλιογραφία.

Αρχείο:Tanbur2.jpg

Ηχητικό δείγμα

Μέσον:Baglama_saz.mp3‎

Στο συγκεκριμένο παράδειγμα ακολουθείται η τεχνική Mizrap ενώ ακούγεται και το ρυθμικό χτύπημα του δεξιού χεριού στο καπάκι του οργάνου.

Βιβλιογραφία

• Μαυροειδής Μάριος: Οι μουσικοί τρόποι στην ανατολική μεσόγειο, Ο βυζαντινός ήχος, το αραβικό μακάμ, το τουρκικό μακάμ - Εκδόσεις Fagotto

• Χρίστος Τσιαμούλης - Παύλος Ερευνίδης: Ρωμηοί Συνθέτες της Πόλης(17ος-20ος αι) - Εκδόσεις Δόμος

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι

• http://www.sazmania.co.uk

• http://www.nrinstruments.demon.co.uk/InstMain.html

• http://www.turkuler.com/baglama/baglama.asp

• http://www.atlasofpluckedinstruments.com/middle_east.htm

• http://www.emmaz.net/saz.htm

• http://www.turkmusikisi.com/calgilar/tanbur/tanbur.htm

• http://www.makam.gr

• http://www.bras.gr/

---